Ανορεξία: Τα σημάδια, τα αίτια και η σχέση με τη μητέρα

Από την ψυχολόγο Πουλίδη Παυλίνα 
 
<img src="/contentfiles_2015/photos/psyxologia/agxos/pavlina.JPG" alt="" width="128" height="162" data-pin-nopin="true" />
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών DSM-5 για να διαγνωσθεί η ψυχογενής ανορεξία πρέπει να πληρούνται τα παρακάτω κριτήρια: Α. Το άτομο πρέπει να εμφανίζει περιορισμένη πρόσληψη θερμίδων, η οποία να καταλήγει σε σημαντικά χαμηλότερο βάρος σύμφωνα με την ηλικία, το φύλο και το στάδιο της ζωής του. Ανάλογα με τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) η ψυχογενής ανορεξία διαβαθμίζεται σε ήπια ΔΜΣ ≥ 17, μέτρια 16-16.99, βαριά 15-15.99 και πολύ βαριά < 15. Β. Το άτομο εμφανίζει έντονο φόβο αύξησης του σωματικού βάρους ή φόβο παχυσαρκίας παρά το χαμηλό βάρος που βρίσκεται. Γ. Παρατηρείται διαταραγμένη εικόνα του σχήματος του σώματος καθώς και του βάρους. Η ψυχογενής ανορεξία διαχωρίζεται σε δύο τύπους, την περιοριστικού τύπου και την καθαρκτικού τύπου. Στην περιοριστικού τύπου το άτομο δεν εμπλέκεται σε επαναλαμβανόμενα υπερφαγικά επεισόδια ή καθαρκτικές συμπεριφορές (π.χ. αυτοπροκαλούμενων εμέτων, χρήση υπακτικών και διουρητικών). Έτσι η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται μέσω της δίαιτας, της νηστείας και/ή της υπερβολικής σωματικής άσκησης. Στην καθαρτικού τύπου το άτομο εκδηλώνει υπερφαγικά επεισόδια και εν συνεχεία κάθαρσης μέσω αυτοπροκαλούμενων εμέτων ή κατάχρησης καθαρκτικών ή διουρητικών.
ΑΙΤΙΑ Μέχρι τώρα τα αποτελέσματα των ερευνών για τα αίτια της ψυχογενής ανορεξίας αναδεικνύουν την πολυπαραγοντική φύση της διαταραχής. Τα αίτια είναι πολλά και σχετίζονται με βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Βιολογικοί παράγοντες Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιήθηκαν για τον παράγοντα της κληρονομικότητας στην ψυχογενή ανορεξία αποδίδεται ποσοστό περίπου 33-84% σε κληρονομικά αίτια της νόσου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των μονοζυγωτικών διδύμων όπου η ψυχογενής ανορεξίας εμφανίζεται σε μεγαλύτερη συχνότητα απ’ ότι στον γενικό πληθυσμό. Οι βιολογικές θεωρίες επικεντρώνονται στην λειτουργία του υποθαλάμου και πιθανές διαταραχές στη λειτουργία κάποιων από τους κεντρικούς νευροδιαβιβαστές. Επίσης αναφέρονται δυσλειτουργίες στην σεροτονίνη, καθώς εμφανίζονται ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα στις περιοχές του μυαλού με υποδοχείς σεροτονίνης που συγκεκριμένα συνδέονται με την ανησυχία, την διάθεση και τον έλεγχο των παρορμήσεων.
 Ψυχολογικοί παράγοντες Στους ψυχολογικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται και τα γονεικά χαρακτηριστικά, καθώς οι ασθενείς περιγράφουν τις μεν μητέρες τους ως υπερεμπλεκόμενες, τους δε πατέρες τους ως ψυχρούς και απόμακρους. Πολύ συχνά αναφέρεται, οι μητέρες των ασθενών να εμφανίζουν και οι ίδιες έντονη ανησυχία για το φαγητό και το σώμα τους, χωρίς να πληρούν τα κριτήρια μιας διαταραχής πρόσληψης τροφής. Οι ασθενείς που πάσχουν από ψυχογενής ανορεξία χαρακτηρίζονται ως τελειοθηρικοί και έχουν υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους. Η τελειοθηρία είναι ένα στοιχεία της προσωπικότητας τους που εμφανίζεται συνήθως πριν την έναρξη της νόσου. Τα βασικά στοιχεία στην προσωπικότητα τους, που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τον υγιή πληθυσμό είναι ότι θέτουν μη ρεαλιστικούς στόχους και θεωρούν πως οι γύρω τους θα τους αξιολογήσουν πολύ αυστηρά με αποτέλεσμα να καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια για να είναι τέλειοι. Συχνά υποτιμούν τα επιτεύγματα τους και υπερτιμούν τα λάθη τους, εξάγοντας εύκολα το συμπέρασμα ότι είναι αποτυχημένοι. Άλλοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της νευρικής ανορεξίας είναι οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές σίτισης και ύπνου καθώς και οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία.
Σύμφωνα με τους Fairburn (1999) και Stice (2002) τα βασικά αίτια της ψυχογενούς ανορεξίας είναι η αρνητική αυτοαξιολόγηση που έχουν αυτοί οι άνθρωποι σε συνδυασμό με την τελειοθηρική τάση που εμφανίζουν. Επίσης κάποια ψυχοπιεστικά συμβάντα που μπορούν να επιδράσουν στην εκδήλωση της ψυχογενούς ανορεξίας μπορεί να είναι ο θάνατος γονέα, το διαζύγιο, η κακοποίηση και η μετακόμιση σε άλλη πόλη για σπουδές. Ψυχαναλυτικές απόψεις σχετικά με την ψυχογενή ανορεξία υποστηρίζουν ότι η εκδήλωση της διαταραχής είναι πιθανόν να εκφράζει διάφορες ρήξεις στον ψυχικό δέσιμο του ατόμου με τη μάνα. Το φαγητό ασυνείδητα συμβολίζει την σχέση παιδιού-μητέρας. Ήδη από το 1889 ο Φρόιντ αναφέρθηκε στην ψυχογενή ανορεξία λέγοντας πως είναι μια μελαγχολία όταν δεν αναπτύσσεται η σεξουαλικότητα, όπου η απώλεια της όρεξης ισοδυναμεί με την απώλεια της λίμπιντο. Μεταγενέστερες ερμηνείες αναφέρθηκαν στην αδυναμία και την αναποτελεσματικότητα του ανορεκτικού ασθενή να καταφέρει την αυτονομία του κατά την διάρκεια της εφηβείας και αυτό είναι πιθανόν να οφείλεται σε μια διαταραγμένη πρώιμη σχέση της μάνας με του παιδιού.
Κοινωνικοί παράγοντες Οι κοινωνικοί παράγοντες αφορούν την σημασία που προσδίδουν οι σύγχρονες κοινωνίες στην εξωτερική εμφάνιση και στην διαρκή ενασχόληση με την εικόνα του σώματος η οποία λειτουργεί και ως μέσο κοινωνικής επιβολής και καταξίωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι άνθρωποι που δέχονται ιδιαίτερη κοινωνική πίεση να παραμένουν αδύνατοι λόγο του επαγγέλματος τους (π.χ. μοντέλα, χορευτές κλπ.) με αποτέλεσμα έχουν πολλές περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν ψυχογενή ανορεξία κατά την διάρκεια της καριέρας τους.