<div class="WordSection1">
<p>Η επίδραση των οικογενειακών παραγόντων στην ανήλικη παραβατικότητα</p>
<p class="21"> </p>
<p style="text-align: justify;">Η ανήλικη παραβατικότητα είναι ένα φαινόμενο που αφορά στο πιο ευάλωτο τμήμα ιου πληθυσμού, τα παιδιά και τους εφήβους. Η ανήλικη παραβατικότητα έχει σοβαρές, και συχνά δια βίου, αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και στην κοινωνική λειτουργικότητα του ανηλίκου. <strong>Αν και ορισμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές συμβάλουν στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς του ανηλίκου, η οικογένεια παίζει τον καθοριστικό ρόλο. Η κλασική εικόνα του ανήλικου παραβάτη από διαταραγμένη οικογένεια εξακολουθεί να δεσπόζει και σήμερα.</strong> Ως προς τη δυναμική και τη λειτουργικότητα της οικογένειας, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι οι αναποτελεσματικές γονικές πρακτικές/συμπεριφορές, η παραβατικότητα των γονέων ή των αδελφών, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και η κακομεταχείριση του παιδιού. Οι αντίστοιχοι προστατευτικοί παράγοντες είναι ο στενός δεσμός παιδιού- γονέα και οι κατάλληλες γονικές πρακτικές/συμπεριφορές. Ως προς τα χαρακτηριστικά της οικογένειας, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι η μονογονεικότητα, η ψυχική υγεία των γονέων, ο αριθμός των παιδιών, το εισόδημα και η απουσία οικογενειακής σταθερότητας ενώ οι αντίστοιχοι προστατευτικοί παράγοντες είναι η οικογενειακή και οικονομική σταθερότητα καθώς και η θρησκευτικότητα της οικογένειας.</p>
</div>
<p style="text-align: justify;">Η ανήλικη παραβατικότητα (στο εξής α.π.) συγκεντρώνει το ενδιαφέρον επιστημόνων ποικίλων ειδικοτήτων, όπως νομικών, κοινωνιολόγων, αναπτυξιολόγων και ψυχιάτρων. Στο πλαίσιο αυτό, έχει καταβληθεί ιδιαίτερη μέριμνα για τη διερεύνηση της σχετικής φαινομενολογίας, την αναζήτηση των γενεσιουργών παραγόντων και την αντιμετώπισή του από τους φορείς της ποινικής δικαιοσύνης.</p>
<div class="WordSection2">
<p style="text-align: justify;">Το ενδιαφέρον αυτό δικαιολογείται από το ότι αυτό έχει σοβαρές, συχνά δια βίου, αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και κοινωνική λειτουργικότητα του ανηλίκου. Πέρα από τις επιπτώσεις στο ίδιο το άτομο (ως ανήλικο αλλά και ως ενήλικο αργότερα), η α.π. υπονομεύει τον κοινωνικό ιστό, την παραγωγικότητά του και αυξάνει σημαντικά το κόστος της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και των υπηρεσιών ποινικής δικαιοσύνης.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Στην Ελλάδα, η έρευνα έχει δείξει ότι η α.π. είναι «ήπια» και συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με χρήση ναρκωτικών ουσιών, μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα ψυχικής υγείας. Οι επίμονες και σοβαρότερες μορφές παραβατικής συμπεριφοράς σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα ψυχοκοινωνικής και οικογενειακής δυσλειτουργίας.</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Η κοινωνικοοικονομική κρίση στη χώρα μας χαλαρώνει τους κοινωνικούς δεσμούς.Έτσι συμβάλει σημαντικά στο βίαιο έγκλημα (ποσοτικά και ποιοτικά) που τελείται από κάποιον ανήλικο, το οποίο σε καλύτερες συνθήκες θα τελούνταν με πολύ μικρότερη βία.<sup>4</sup></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Οι τρεις συχνότεροι παράγοντες που χαρακτηρίζουν τους ανηλίκους παραβάτες είναι: α) να προέρχονται από μονογονεική οικογένεια, β) να είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε βία στο σπίτι ή τον κοινωνικό τους περίγυρο και γ) να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό, έως και 90%, των ανηλίκων που εμπλέκονται με την δικαιοσύνη έχουν κάποιου είδους τραυματική εμπειρία στη ζωή τους. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αυτή σχετίζεται με απουσία του γονέα, με βία στο σπίτι καθώς και σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση/παραμέληση.<sup>6</sup></p>
<p><strong>Η οικογένεια ως ρυθμιστής ανάπτυξης της ανήλικης παραβατικότητας</strong></p>
<p>Η έρευνα έχει δείξει ότι το οικογενειακό περιβάλλον ασκεί ένα σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο στην ανάπτυξη ms α.π. και μπορεί να αποτελέσει είτε παράγοντα κινδύνου, είτε προστατευτικό παράγοντα. Ο παράγοντας κινδύνου είναι ένα χαρακτηριστικό που όταν παρουσιαστεί, προάγει την υιοθέτηση επιβλαβών συμπεριφορών (όπως η πα- ραβατικότητα).Όσο ο αριθμός των παραγόντων κινδύνου στους οποίους ένα νεαρό άτομο εκτίθεται αυξάνει, τόσο αυξάνει και η πιθανότητα εμπλοκής αυτού του ατόμου σε παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, η παρουσία ενός παράγοντα κινδύνου μπορεί να προωθήσει την ύπαρξη ενός άλλου παράγοντα κινδύνου, η οποία με την σειρά της οδηγεί σε μεγαλύτερη πιθανότητα προβληματικής συμπεριφοράς. Οι οικογένειες που εκτίθενται σε πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου θεωρούνται «ευάλωτες οικογένειες» ή «οικογένειες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο». Αντίθετα, ένας προστατευτικός παράγοντας είναι ένα χαρακτηριστικό που αντισταθμίζει τις αρνητικές επιπτώσεις των παραγόντων κινδύνου και μειώνει την πιθανότητα παραβατικής συμπεριφοράς.</p>
<p>Βασικός λόγος που στη χώρα μας η α.π. είναι ακόμα περιορισμένη – συγκριτικά με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου – είναι, κατά τους επιστήμονες, το γεγονός ότι η οικογένεια παραμένει ακόμα ένας θεσμός που δεν έχει διασπαστεί, αν και οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κίνδυνου και υποστηρίζουν ότι η υφή της ελληνικής οικογένειας αρχίζει να αλλάζει, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα.</p>
<p><strong>Ο ρόλος της οικογένειας, ως παράγοντα αποτροπής παραβατικής συμπεριφοράς, εξηγείται εύκολα αν αναλογιστεί κανείς ότι η ίδια διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, καθώς μέσα σε αυτήν το παιδί αφομοιώνει τις πρώτες αξίες, τα πρότυπα συμπεριφοράς και διαμορφώνει την προσωπικότητα του. Άλλωστε η κλασική εικόνα του ανήλικου παραβάτη από διαταραγμένη οικογένεια εξακολουθεί να δεσπόζει και σήμερα.</strong></p>
<p>Επίσης, η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών και η απουσία συζυγικών δεσμών είναι ένα δείγμα των μεγάλων αυτών αλλαγών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της α.π.Ήδη σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως Σουηδία, Ολλανδία, Αγγλία κ.α., τα παιδιά που γεννιούνται εκτός γάμου και οικογένειας πλησιάζουν ή και ξεπερνούν αυτά που γεννιούνται εντός. Η Ελλάδα, αν και παραδοσιακά εμφανίζει μικρά αντίστοιχα ποσοστά, τα τελευταία χρόνια 181 τα έχει διπλασιάσει (από 4,3% το 2001 στο 7,6% το 2012 επί του συνόλου το γεννήσεων), διατηρώντας ωστόσο το χαμηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.</p>
<p><strong>Η επίδραση της οικογένειας στην ανάπτυξη ή μη παραβατικών συμπεριφορών αλλά και άλλων αντικοινωνικών ή επικίνδυνων για την υγεία (ψυχική και σωματική) συμπεριφορών, επιβεβαιώθηκε και από πρόσφατη μελέτη σε εθνικό δείγμα περίπου 9000 νέων, ηλικίας 14-23 ετών, με ίση αναλογία αγοριών-κοριτσιών. Το δείγμα χωρίστηκε σε 4 ομάδες ανάλογα με το βαθμό της α.π.</strong></p>
<p class="a0">Η ομάδα χαμηλής α.π. χαρακτηρίζεται από αρκετούς προστατευτικούς παράγοντες, όπως υψηλότερα ποσοστά αυθεντικού προτύπου ανατροφής των παιδιών από τη μητέρα και χαμηλότερα ποσο στά εκπολιτισμού (δηλαδή διατήρηση των παραδοσιακών αξιών). Το τελευταίο αυτό εύρημα συνδέθηκε και με διατήρηση αυξημένης θρησκευτικότητας αλλά και αυξημένη γονική επίβλεψη σε μη γηγενείς αμερικανούς. Χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής ήταν επίσης η όψιμη έναρξη χρήσης ουσιών, χαμηλότερα ποσοστά πρώιμης παραβατικής δραστηριότητας, λιγότερη έκθεση σε περιβαλλοντική ή προσωπική βία, υψηλότερα ποσοστά αντίληψης της έννοιας της ποινής σε αδικίες.<sup>10</sup></p>
<p class="a0">Αντίθετα, η ομάδα υψηλής α.π. χαρακτηρίζεται από ποικίλους παράγοντες κινδύνου, κατ' ουσία, το αντίστροφο των προστατευτικών παραγόντων. Εκτός από αυξημένα επίπεδα παραβατικότητας και ιδιαίτερα βίαιης συμπεριφοράς εμφανίζει και γενικότερη πρώιμη έναρξη χρήσης ναρκωτικών ουσιών, αλκοόλ και χαμηλότερη σχολική επίδοση.<sup>10</sup></p>
<p class="a0">Φαίνεται πως οι οικογενειακοί προστατευτικοί παράγοντες και οι αντίστοιχοι παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με την ανάπτυξη ms παραβατικής συμπεριφοράς σχετίζονται και με ένα μεγαλύτερο φάσμα συμπεριφορών υψηλού κινδύνου, όπως η πρώιμη χρήση ουσιών (ναρκωτικά, κάπνισμα, αλκοόλ) αλλά και των σεξουαλικών συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.<sup>10,11,12,15</sup></p>
<p class="a0">Η εντόπιση και η κατανόηση των επιρροών των οικογενειακών προστατευτικών παραγόντων και παραγόντων κινδύνου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την προστασία των παιδιών και των εφήβων από την εμπλοκή τους σε παράνομες, επιβλαβείς και αντικοινωνικές συμπεριφορές.</p>
<p class="a0">Σε αυτή την ανασκόπηση, οι οικογενειακοί παράγοντες διακρίνονται σε 7 κατηγορίες: οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά και τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων κατά την ανατροφή του παιδιού, η παραβατική και αντικοινωνική συμπεριφορά των γονέων, τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων, η διαταραγμένη και δυσλειτουργική οικογένεια, η κακοποίηση ή παραμέληση του παιδιού, η οικονομική κατάσταση και το μέγεθος της οικογένειας και η θρησκευτικότητα της οικογένειας.</p>
<p><strong>Σχέσεις γονέων-παιδιών & γονικά πρότυπα συμπεριφοράς</strong></p>
<p class="a0">Η ποιότητα σχέσης γονιού-παιδιού είναι καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και του τρόπου διαχείρισης των δυσκολιών της ζωής του. Η παραβατική συμπεριφορά προέρχεται και από την έντονη αγωνία και έναν ανεπεξέργαστο θυμό προς τα άτομα από τα οποία εξαρτιόνταν ως βρέφη η επιβίωσή τους.</p>
<p class="a0">Σε ανάλυση 74 μελετών που διερευνούν τη σχέση αυτή βρέθηκε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική και για τα δύο φύλα. Είναι σημαντικά ισχυρότερη όταν ο γονέας και το παιδί είναι του ίδιου φύλου και εξασθενεί όσο το παιδί μεγαλώνει. Η παραβατική συμπεριφορά μπορεί να ανασταλεί κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μέσω των δεσμών με το σχολείο και την οικογένεια ή και κατά την διάρκεια της ενήλικης ζωής μέσω των κοινωνικών δεσμών.</p>
<p class="a0">Σε δείγμα 12.500 παιδιών ηλικίας 12-17 ετών, βρέθηκε ότι ο δεσμός μεταξύ γονέα-παιδιού εμφανίζει αρνητική επίδραση στην εμφάνιση της α.π. αλλά και αντιστρόφως, η α.π. επιδρά αρνητικά στον βαθμό του δεσμού γονέα. Η αμφίδρομη αυτή σχέση παρατηρείται σε όλους τους τύπους α.π.</p>
<p class="a0">Παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις γονέα-παιδιού μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας, η διατήρηση της συναισθηματικής σύνδεσης ανάμεσά τους έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς έτσι αισθάνεται ελεύθερος να αποκαλύψει σχετικές με τον ίδιο πληροφορίες στους γονείς. Επομένως, η αίσθηση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό προστατευτικό παράγοντα έναντι της α.π.<sup>17</sup></p>
<p>Σε δείγμα 500 αγοριών, ηλικίας 7-19 ετών, βρέθηκε ότι τα μη παραβατικά παιδιά εμφάνιζαν υψηλά και σταθερά επίπεδα στη σχέση με τους γονείς τους μέχρι την ηλικία των 16 ετών. Στις οικογένειες των μη παραβατικών ανηλίκων η ποιότητα της σχέσης παρέμενε σταθερά υψηλή τόσο κατά την παιδική ηλικία όσο και κατά τη διάρκεια της εφηβείας όπου παρέμενε η συναισθηματική σύνδεση γονέα-παιδιού. Τα περιορισμένης παραβατικότητας διατηρούσαν τέτοια σχέση μόνο μέχρι την ηλικία των 10 ετών, η οποία μειώθηκε σημαντικά κατά την </p>
<div class="WordSection1">
<p class="a0">εφηβεία ενώ τα παιδιά με επίμονη παραβατικότητα εμφάνιζαν ασθενέστερη σχέση με τους γονείς τους σε όλες την ηλικίες, η οποία μειωνόταν ακόμα περισσότερο κατά την εφηβεία.</p>
<p class="a0">Ποικίλες αρνητικές γονικές πρακτικές και έλλειψη δεξιοτήτων έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της παραβατικότητας, ιδιαίτερα σε παιδιά σχολικής ηλικίας και στις αρχές της εφηβείας.</p>
<p class="a0">Η γονική επίβλεψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ΑΠ και αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα μεταξύ των πρακτικών ανατροφής. Η απουσία γονικής επίβλεψης συνδέεται και με ανεπαρκείς σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, συγκρούσεις και απροθυμία από πλευράς των παιδιών να μιλήσουν για τις δραστηριότητες τους και εμπλοκή τους σε παραβατικές δραστηριότητες.</p>
<p class="a0"><strong>Η γονική πειθαρχία αναφέρεται στο πως οι γονείς αντιδρούν στη συμπεριφορά του παιδιού. Είναι ξεκάθαρο ότι η σκληρή πειθαρχία (συμπεριλαμβανομένης και της σωματικής τιμωρίας) αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την ΑΠ. Η σωματική τιμωρία στην προεφηβική ηλικία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για μεταγενέστερη παραβατική συμπεριφορά ως έφηβος αλλά και σοβαρή αυστηρή μεταχείριση στο δικό του παιδί και συζυγική κακοποίηση. Η γονική θαλπωρή θα μπορούσε να δράσει ως προστατευτικός παράγοντας ενάντια στις επιπτώσεις της σωματικής τιμωρίας από τον ίδιο το γονέα.</strong></p>
<p class="a0">Η ασταθής και ασυνεπής πειθαρχία αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της ΑΠ. Αυτό αφορά τόσο τους γονείς που παραβλέπουν λανθασμένες συμπεριφορές του παιδιού και άλλες φορές τιμωρούν ετεροχρονισμένα όσο και τις περιπτώσεις ασυνέπειας μεταξύ των δύο γονέων, όπου ο ένας είναι ανεκτικός ή επιεικής και ο άλλος τιμωρεί σκληρά. Η έλλειψη γονικής ενίσχυσης στην καλή συμπεριφορά αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα κινδύνου.</p>
<p class="a0"><strong>Η ψυχρή και απορριπτική συμπεριφορά του γονέα, η χαμηλή γονική συμμετοχή, η ανεπαρκής επικοινωνία γονέα-παιδιού καθώς και η έλλειψη οικογενειακής συνοχής, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου βίαιης συμπεριφοράς του παιδιού. </strong>Ο ρυθμιστικός ρόλος της γονικής συμμετοχής στη σχέση με την ΑΠ είναι ισχυρότερος στα κορίτσια από ότι στα αγόρια.</p>
<p class="a0">Ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της ΑΠ έχουν και τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων, τα οποία διακρίνονται σε 4 κυρίως κατηγορίες. Το αυθεντικό, το αυταρχικό, το επιτρεπτικό και το απορριπτικό (αδιάφορο/αμελές).<sup>21</sup></p>
<p class="a0">Το αυθεντικό θεωρείται το ιδανικότερο πρότυπο συμπεριφοράς καθώς ο γονέας ασκεί έλεγχο θέτοντας ξεκάθαρα όρια και διατηρώντας μια σταθερή στάση, παρέχοντας αποδοχή, κατανόηση και συμπαράσταση.</p>
<p class="a0">Το αυταρχικό και το επιτρεπτικό συνδέονται με αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη και διαμόρφωση ms προσωπικότητας του παιδιού, όπως αυξημένη εξάρτηση από ενηλίκους, μειωμένη αυτοαντίληψη, μειωμένη σχολική επίδοση, αυξημένη παραβατικότητα κ.ά.</p>
<p class="a0">Το απορριπτικό, δηλαδή η απουσία στοργής και θαλπωρής, η έλλειψη ορίων και η χρήση σωματικής τιμωρίας σχετίζονται με την εκδήλωση επιθετικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς καθώς και με ιη χρήση ουσιών.<sup>14</sup></p>
<p class="a0">Το αυταρχικό πρότυπο θεωρείται ο δεύτερος σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου (μετά την υπερκινητι- κότητα και την ελλειμματική προσοχή) για την εμφάνιση βίαιης συμπεριφοράς.<sup>19</sup></p>
<p class="a0">Σε πρόσφατη μελέτη βρέθηκε ότι τα υψηλότερα επίπεδα παραβατικότητας σχετίζονται με το απορριπτικό πρότυπο για τα αγόρια και το επιτρεπτικό για τα κορίτσια. Επίσης, στα αγόρια η επίδραση αυτή διατηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.</p>
<p class="a0">Γενικά, η ΑΠ εξαρτάται από τον συνδυασμό των προτύπων συμπεριφοράς που ακολουθούν οι δύο γονείς. Ειδικότερα εμφανίζονται χαμηλότερα επίπεδα ΑΠ στις οικογένειες με τουλάχιστον ένα γονέα που ακολουθεί το αυθεντικό πρότυπο και υψηλότερα στις οικογένειες με τους δύο γονείς που ακολουθούν το απορριπτικό.<sup>21</sup></p>
<p><strong>Παραβατικοί και αντικοινωνικοί γονείς</strong></p>
<p class="a0">Οι αντικοινωνικοί και παραβατικοί γονείς τείνουν να έχουν αντικοινωνικά και παραβατικά παιδιά, όπως έχουν δείξει αρκετές μελέτες. Το να έχει ένα παιδί γονείς ή αδέλφια που έχουν καταδικαστεί αυξάνει την πιθανότητα καταδίκης και του ίδιου του παιδιού. Η σχέση αυτή είναι ισχυρότερη μεταξύ του ίδιου φύλου, με ισχυρότερη αυτή με τον πατέρα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον παραβατικό αδελφό, ιδίως όταν αυτός είναι μεγαλύτερος.</p>
<p class="a0">Τα παιδιά των φυλακισθέντων γονέων βιώνουν συχνά πολλαπλά και στρεσογόνα γεγονότα, πριν, κατά, αλλά και μετά τη αποφυλάκιση του γονέα και μπορεί να βρίσκονται σε κίνδυνο για μια σειρά από δυσμενείς εκβάσεις της συμπεριφοράς τους. Η έρευνα έχει δείξει ότι η φυλάκιση του γονέα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για αντικοινωνική συμπεριφορά του παιδιού αλλά όχι και για προβλήματα ψυχικής υγείας ή χρήσης ναρκωτικών.</p>
<p class="a0">Η παραβατική συμπεριφορά του πατέρα κατά την διάρκεια της προσχολικής ηλικίας του παιδιού, που συνοδεύεται συνήθως και από επιθετικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές είτε προς το παιδί (πχ. σκληρή πειθαρχία) είτε μέσα στο σπίτι παρουσία του παιδιού, αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου αύξησης των προβληματικών συμπεριφορών του παιδιού και της 20 παραβατικότητας. Η παραπάνω συμπεριφορά καταργεί την αίσθηση εμπιστοσύνης και ασφάλειας του παιδιού και το οδηγεί τελικά σε συναισθήματα άγχους, φόβου και λύπης που συμβάλλουν με τη σειρά τους στην εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών.<sup>23</sup></p>
<p class="a0">Οι μητέρες που είχαν ιστορικό παραβατικότητας είναι πιο πιθανό να εκθέσουν τα παιδιά σε πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου, όπως οι κοινωνικές αντιξοότητες, η συμμετοχή της μητέρας σε ποινικές διαδικασίες, η εναλλαγή συντρόφου στην ενήλικη ζωή κ.α., η συσσώρευση των οποίων συμβάλει στην ανάπτυξη αντικοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού. Φαίνεται πως αυτά τα παιδιά εμφανίζουν πιο πρώιμη έναρξη και μεγαλύτερου βαθμού επιθετική συμπεριφοράς.<sup>24</sup></p>
<p class="a0">Τέλος, τα παιδιά των εξαρτημένων γονέων, λαμβάνουν συχνά ακατάλληλη γονική φροντίδα, παραμένουν εκτός σπιτιού για σημαντικά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και βιώνουν επανειλημμένα επεισόδια κακοποίησης ή απομάκρυνσης από το σπίτι θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την υγιή ανάπτυξή τους που οδηγεί συχνά στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς.<sup>25</sup></p>
<p><strong>Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων</strong></p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η μικρή ηλικία των γονέων ή η εφηβική εγκυμοσύνη αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση της ΑΠ. Οι κύριοι ρυθμιστικοί παράγοντες στη σχέση αυτή είναι τόσο τα χαρακτηριστικά της μητέρας (π.χ. παραβατικότητα, νοημοσύνη) όσο και οικογενειακοί παράγοντες (π.χ. χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, ανεπαρκείς μέθοδοι ανατροφής, έλλειψη προσοχής και εποπτείας, διαλυμένη οικογένεια) αλλά και η παρουσία ή μη του πατέρα καθώς η παρουσία του βιολογικού πατέρα μετριάζει πολλούς από αυτούς τους δυσμενείς παράγοντες που συνοδεύουν καταστάσεις εφηβικής εγκυμοσύνης. Επίσης έχει βρεθεί ότι και η μεγάλη ηλικία του πατέρα κατά τη γέννηση του παιδιού σχετίζεται με αύξηση της βίαιης συμπεριφοράς του παιδιού.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος παραβατικότητας έχει βρεθεί μεταξύ των θυγατέρων εφήβων μητέρων. Η έφηβη μητέρα σχετίζεται και με άλλους παράγοντες κινδύνου που συνυπάρχουν και που οδηγούν στην ανάπτυξη παραβατικών συμπεριφορών του παιδιού. Οι νεαρές γυναίκες είναι πιο πιθανό να μείνουν χωρίς προσωπικό εισόδημα, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τις πιθανότητες της οικονομικής τους ανάκαμψης και να οδηγήσει σε αύξηση της συχνότητας των προβλημάτων συμπεριφοράς μεταξύ αυτών και των παιδιών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Ο αριθμός των γονικών εναλλαγών, δηλαδή οι αλλαγές των προσώπων που φροντίζουν το παιδί αναφέρεται συχνά ως ο σημαντικότερος ρυθμιστικός παράγοντας στην σχέση μεταξύ νεαρών μητέρων και παραβατικότη- τας. H εναλλαγή των σχέσεων της μητέρας, ιδιαίτερα εκείνων που συμβαίνουν στην πρώιμη παιδική ηλικία, μέσω της σύγχυσης που προκαλεί στο παιδί, σχετίζονται με σημαντικά υψηλότερα επίπεδα παραβατικότητας στην ηλικία 14-17 ετών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου, με μακροχρόνια επίδραση στην εμφάνιση, γενικότερα, προβλημάτων ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς του παιδιού και ειδικότερα επιθετικής συμπεριφοράς καθώς και πρώιμης έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ από την ηλικία των 14 ετών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Το κάπνισμα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει βρεθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο αντικοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού, όπως παραβατικότητα και χρήση ουσιών. Ειδικότερα, όταν το κάπνισμα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδυάζεται με εφηβική μητρότητα, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και μονογονεική οικογένεια, ο κίνδυνος για βίαιη ή μακρόχρονη παραβατικότητα 10πλασιάζεται.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η κατάθλιψη των γονέων (ιδίως της μητέρας) που επιδρά τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές γονικές πρακτικές (μειώνοντας τις πρώτες και αυξάνοντας τις δεύτερες) αλλά και η απόπειρα αυτοκτονίας του γονέα συνδέονται με την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς του παιδιού.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;"> </p>
<p class="21"><strong>Παναγιώτης Ν. Παπαπανικολόπουλος,Ειδικευόμενος Παιδοψυχιατρικής</strong></p>
<p class="21"><strong>Παναγιώτης Ν. Καρδαράς<span style="font-size: 8.33333px;"> </span>Αν. Καθηγητής Αναπτυξιολογίας και Κοινωνικής Παιδιατρικής Α.Π.Θ, Γ Παιδιατρική Κλινική, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσ/νίκης, Ελλάδα</strong></p>
<p class="30" align="left"><strong>Παν. Ν. Καρδαράς. Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Γ Παιδιατρική Κλινική Κωνσταντινουπόλεως</strong></p>
<p class="30" align="left"><strong><strong>Ευχαριστούμε τους συνεργάτες μας <span>Αναπλ.Καθηγητή Ψυχιατροδικαστικής Αθανάσιο Δουζένη, (Β’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ- ΠΓΝ Αττικόν, Διευθυντής της <span>Ελληνικής </span><span>Ψυχιατροδικαστικής</span><span> Εταιρείας -</span><span>ΕΨΔΕ</span></span></strong><strong>) και τον Γ. Τζεφεράκο, ψυχίατρο-επιστημονικό συνεργάτη της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ-ΠΓΝ Αττικόν (Πρόεδρο Κλάδου Ψυχιατροδικαστικήςτης ΕΨΔΕ) για την ευγενική παραχώρηση του υλίκού.</strong></strong></p>
</div>
</div>