Παραβατικότητα ανηλίκων στην Ελλάδα: Σε ποιες οικογένειες και με τι γονείς μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά

<div class="WordSection1">
<p>Η επίδραση των οικογενειακών παραγόντων στην ανήλικη παραβατικότητα</p>
<p class="21"> </p>
<p style="text-align: justify;">Η ανήλικη παραβατικότητα είναι ένα φαινόμενο που αφορά στο πιο ευάλωτο τμήμα ιου πληθυσμού, τα παιδιά και τους εφήβους. Η ανήλικη παραβατικότητα έχει σοβαρές, και συχνά δια βίου, αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και στην κοινωνική λειτουργικότητα του ανηλίκου. <strong>Αν και ορισμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ειδι­κές αναπτυξιακές διαταραχές συμβάλουν στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς του ανηλίκου, η οικογένεια παίζει τον καθοριστικό ρόλο. Η κλασική εικόνα του ανήλικου παραβάτη από διαταραγμένη οικογένεια εξακολουθεί να δεσπόζει και σήμερα.</strong> Ως προς τη δυναμική και τη λειτουργικότητα της οικογένειας, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι οι ανα­ποτελεσματικές γονικές πρακτικές/συμπεριφορές, η παραβατικότητα των γονέων ή των αδελφών, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και η κακομεταχείριση του παιδιού. Οι αντίστοιχοι προστατευτικοί παράγοντες είναι ο στενός δεσμός παιδιού- γονέα και οι κατάλληλες γονικές πρακτικές/συμπεριφορές. Ως προς τα χαρακτηριστικά της οικογένειας, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι η μονογονεικότητα, η ψυχική υγεία των γονέων, ο αριθμός των παιδιών, το εισόδημα και η απουσία οικογενειακής σταθερότητας ενώ οι αντίστοιχοι προστατευτικοί παράγοντες είναι η οικογενειακή και οικονομική σταθερότητα καθώς και η θρησκευτικότητα της οικογένειας.</p>
</div>
<p style="text-align: justify;">Η ανήλικη παραβατικότητα (στο εξής α.π.) συγκε­ντρώνει το ενδιαφέρον επιστημόνων ποικίλων ειδικοτήτων, όπως νομικών, κοινωνιολόγων, αναπτυξιολόγων και ψυχιάτρων. Στο πλαίσιο αυτό, έχει καταβληθεί ιδιαίτερη μέριμνα για τη διερεύνηση της σχετικής φαινομενολογίας, την αναζήτηση των γενεσι­ουργών παραγόντων και την αντιμετώπισή του από τους φορείς της ποινικής δικαιοσύνης.</p>
<div class="WordSection2">
<p style="text-align: justify;">Το ενδιαφέρον αυτό δικαιολογείται από το ότι αυτό έχει σοβαρές, συχνά δια βίου, αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και κοινωνική λειτουργικότητα του ανηλίκου. Πέρα από τις επιπτώσεις στο ίδιο το άτομο (ως ανήλικο αλλά και ως ενήλικο αργότερα), η α.π. υπονομεύει τον κοινωνικό ιστό, την παραγωγικότητά του και αυξάνει ση­μαντικά το κόστος της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και των υπηρεσιών ποινικής δικαιοσύνης.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Στην Ελλάδα, η έρευνα έχει δείξει ότι η α.π. είναι «ήπια» και συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με χρήση ναρ­κωτικών ουσιών, μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα ψυχικής υγείας. Οι επίμονες και σοβαρότερες μορφές παραβατικής συμπεριφοράς σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα ψυχοκοινωνικής και οικογενειακής δυσλει­τουργίας.</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Η κοινωνικοοικονομική κρίση στη χώρα μας χαλαρώ­νει τους κοινωνικούς δεσμούς.Έτσι συμβάλει σημαντικά στο βίαιο έγκλημα (ποσοτικά και ποιοτικά) που τελείται από κάποιον ανήλικο, το οποίο σε καλύτερες συνθήκες θα τελούνταν με πολύ μικρότερη βία.<sup>4</sup></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Οι τρεις συχνότεροι παράγοντες που χαρακτηρί­ζουν τους ανηλίκους παραβάτες είναι: α) να προέρχονται από μονογονεική οικογένεια, β) να είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε βία στο σπίτι ή τον κοινωνικό τους περί­γυρο και γ) να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό, έως και 90%, των ανηλί­κων που εμπλέκονται με την δικαιοσύνη έχουν κάποιου είδους τραυματική εμπειρία στη ζωή τους. Στην πλειο­νότητα των περιπτώσεων αυτή σχετίζεται με απουσία του γονέα, με βία στο σπίτι καθώς και σωματική ή συναισθη­ματική κακοποίηση/παραμέληση.<sup>6</sup></p>
<p><strong>Η οικογένεια ως ρυθμιστής ανάπτυξης της ανήλικης παραβατικότητας</strong></p>
<p>Η έρευνα έχει δείξει ότι το οικογενειακό περιβάλλον ασκεί ένα σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο στην ανάπτυξη ms α.π. και μπορεί να αποτελέσει είτε παράγοντα κινδύνου, είτε προστατευτικό παράγοντα. Ο παράγοντας κινδύνου είναι ένα χαρακτηριστικό που όταν παρουσιαστεί, προά­γει την υιοθέτηση επιβλαβών συμπεριφορών (όπως η πα- ραβατικότητα).Όσο ο αριθμός των παραγόντων κινδύνου στους οποίους ένα νεαρό άτομο εκτίθεται αυξάνει, τόσο αυξάνει και η πιθανότητα εμπλοκής αυτού του ατόμου σε παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, η παρουσία ενός παράγοντα κινδύνου μπορεί να προωθήσει την ύπαρξη ενός άλλου παράγοντα κινδύνου, η οποία με την σειρά της οδηγεί σε μεγαλύτερη πιθανότητα προβληματικής συμπεριφοράς. Οι οικογένειες που εκτίθενται σε πολ­λαπλούς παράγοντες κινδύνου θεωρούνται «ευάλωτες οικογένειες» ή «οικογένειες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο». Αντίθετα, ένας προστατευτικός παράγοντας είναι ένα χαρακτηριστικό που αντισταθμίζει τις αρνητικές επιπτώσεις των παραγόντων κινδύνου και μειώνει την πιθανότητα παραβατικής συμπεριφοράς.</p>
<p>Βασικός λόγος που στη χώρα μας η α.π. είναι ακόμα περιορισμένη – συγκριτικά με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου – είναι, κατά τους επιστήμονες, το γεγονός ότι η οικογένεια παραμένει ακόμα ένας θεσμός που δεν έχει διασπαστεί, αν και οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κίνδυνου και υποστηρίζουν ότι η υφή της ελληνι­κής οικογένειας αρχίζει να αλλάζει, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα.</p>
<p><strong>Ο ρόλος της οικογένειας, ως παράγοντα αποτροπής παραβατικής συμπεριφοράς, εξηγείται εύκολα αν αναλογιστεί κανείς ότι η ίδια διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, καθώς μέσα σε αυτήν το παιδί αφομοιώνει τις πρώτες αξίες, τα πρότυπα συμπεριφοράς και διαμορφώνει την προσωπικότητα του. Άλλωστε η κλασική εικόνα του ανήλικου παραβάτη από διαταραγμένη οικογένεια εξακολουθεί να δεσπόζει και σήμερα.</strong></p>
<p>Επίσης, η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών και η απουσία συζυγικών δεσμών είναι ένα δείγμα των μεγά­λων αυτών αλλαγών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της α.π.Ήδη σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως Σουηδία, Ολλανδία, Αγγλία κ.α., τα παιδιά που γεννιούνται εκτός γάμου και οικογένειας πλησιάζουν ή και ξεπερνούν αυτά που γεννιούνται εντός. Η Ελλάδα, αν και παραδοσιακά εμφανίζει μικρά αντίστοιχα ποσοστά, τα τελευταία χρόνια 181 τα έχει διπλασιάσει (από 4,3% το 2001 στο 7,6% το 2012 επί του συνόλου το γεννήσεων), διατηρώντας ωστόσο το χαμηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.</p>
<p><strong>Η επίδραση της οικογένειας στην ανάπτυξη ή μη παραβατικών συμπεριφορών αλλά και άλλων αντικοινωνικών ή επικίνδυνων για την υγεία (ψυχική και σωματική) συ­μπεριφορών, επιβεβαιώθηκε και από πρόσφατη μελέ­τη σε εθνικό δείγμα περίπου 9000 νέων, ηλικίας 14-23 ετών, με ίση αναλογία αγοριών-κοριτσιών. Το δείγμα χωρίστηκε σε 4 ομάδες ανάλογα με το βαθμό της α.π.</strong></p>
<p class="a0">Η ομάδα χαμηλής α.π. χαρακτηρίζεται από αρκετούς προστατευτικούς παράγοντες, όπως υψηλότερα ποσοστά αυθεντικού προτύπου ανατροφής των παιδιών από τη μητέρα και χαμηλότερα ποσο στά εκπολιτισμού (δηλα­δή διατήρηση των παραδοσιακών αξιών). Το τελευταίο αυτό εύρημα συνδέθηκε και με διατήρηση αυξημένης θρησκευτικότητας αλλά και αυξημένη γονική επίβλεψη σε μη γηγενείς αμερικανούς. Χαρακτηριστικά της ομά­δας αυτής ήταν επίσης η όψιμη έναρξη χρήσης ουσιών, χαμηλότερα ποσοστά πρώιμης παραβατικής δραστηριό­τητας, λιγότερη έκθεση σε περιβαλλοντική ή προσωπι­κή βία, υψηλότερα ποσοστά αντίληψης της έννοιας της ποινής σε αδικίες.<sup>10</sup></p>
<p class="a0">Αντίθετα, η ομάδα υψηλής α.π. χαρακτηρίζεται από ποικίλους παράγοντες κινδύνου, κατ' ουσία, το αντί­στροφο των προστατευτικών παραγόντων. Εκτός από αυξημένα επίπεδα παραβατικότητας και ιδιαίτερα βίαιης συμπεριφοράς εμφανίζει και γενικότερη πρώιμη έναρξη χρήσης ναρκωτικών ουσιών, αλκοόλ και χαμηλότερη σχολική επίδοση.<sup>10</sup></p>
<p class="a0">Φαίνεται πως οι οικογενειακοί προστατευτικοί παρά­γοντες και οι αντίστοιχοι παράγοντες κινδύνου που συν­δέονται με την ανάπτυξη ms παραβατικής συμπεριφοράς σχετίζονται και με ένα μεγαλύτερο φάσμα συμπεριφορών υψηλού κινδύνου, όπως η πρώιμη χρήση ουσιών (ναρ­κωτικά, κάπνισμα, αλκοόλ) αλλά και των σεξουαλικών συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.<sup>10,11,12,15</sup></p>
<p class="a0">Η εντόπιση και η κατανόηση των επιρροών των οικο­γενειακών προστατευτικών παραγόντων και παραγόντων κινδύνου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την προστασία των παιδιών και των εφήβων από την εμπλοκή τους σε πα­ράνομες, επιβλαβείς και αντικοινωνικές συμπεριφορές.</p>
<p class="a0">Σε αυτή την ανασκόπηση, οι οικογενειακοί παράγοντες διακρίνονται σε 7 κατηγορίες: οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά και τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων κατά την ανατροφή του παιδιού, η παραβατική και αντι­κοινωνική συμπεριφορά των γονέων, τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων, η διαταραγμένη και δυσλει­τουργική οικογένεια, η κακοποίηση ή παραμέληση του παιδιού, η οικονομική κατάσταση και το μέγεθος της οικογένειας και η θρησκευτικότητα της οικογένειας.</p>
<p><strong>Σχέσεις γονέων-παιδιών &amp; γονικά πρότυπα συμπεριφοράς</strong></p>
<p class="a0">Η ποιότητα σχέσης γονιού-παιδιού είναι καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και του τρόπου διαχείρισης των δυσκολιών της ζωής του. Η παραβατική συμπεριφορά προέρχεται και από την έντονη αγωνία και έναν ανεπεξέργαστο θυμό προς τα άτομα από τα οποία εξαρτιόνταν ως βρέφη η επιβίωσή τους.</p>
<p class="a0">Σε ανάλυση 74 μελετών που διερευνούν τη σχέση αυτή βρέθηκε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική και για τα δύο φύλα. Είναι σημαντικά ισχυρότερη όταν ο γονέας και το παιδί είναι του ίδιου φύλου και εξασθενεί όσο το παιδί μεγαλώνει. Η παραβατική συμπεριφορά μπορεί να ανασταλεί κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μέσω των δεσμών με το σχολείο και την οικο­γένεια ή και κατά την διάρκεια της ενήλικης ζωής μέσω των κοινωνικών δεσμών.</p>
<p class="a0">Σε δείγμα 12.500 παιδιών ηλικίας 12-17 ετών, βρέθηκε ότι ο δεσμός μεταξύ γονέα-παιδιού εμφανίζει αρνητική επίδραση στην εμφάνιση της α.π. αλλά και αντιστρόφως, η α.π. επιδρά αρνητικά στον βαθμό του δεσμού γονέα. Η αμφίδρομη αυτή σχέση παρατηρείται σε όλους τους τύπους α.π.</p>
<p class="a0">Παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις γονέα-παιδιού μετα­βάλλονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας, η διατήρηση της συναισθηματικής σύνδεσης ανάμεσά τους έχει ιδι­αίτερη σημασία καθώς έτσι αισθάνεται ελεύθερος να αποκαλύψει σχετικές με τον ίδιο πληροφορίες στους γονείς. Επομένως, η αίσθηση ενός υποστηρικτικού πε­ριβάλλοντος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό προστα­τευτικό παράγοντα έναντι της α.π.<sup>17</sup></p>
<p>Σε δείγμα 500 αγοριών, ηλικίας 7-19 ετών, βρέθηκε ότι τα μη παραβατικά παιδιά εμφάνιζαν υψηλά και σταθερά επίπεδα στη σχέση με τους γονείς τους μέχρι την ηλικία των 16 ετών. Στις οικογένειες των μη παραβατικών ανη­λίκων η ποιότητα της σχέσης παρέμενε σταθερά υψηλή τόσο κατά την παιδική ηλικία όσο και κατά τη διάρκεια της εφηβείας όπου παρέμενε η συναισθηματική σύνδε­ση γονέα-παιδιού. Τα περιορισμένης παραβατικότητας διατηρούσαν τέτοια σχέση μόνο μέχρι την ηλικία των 10 ετών, η οποία μειώθηκε σημαντικά κατά την </p>
<div class="WordSection1">
<p class="a0">εφηβεία ενώ τα παιδιά με επίμονη παραβατικότητα εμφάνιζαν ασθενέ­στερη σχέση με τους γονείς τους σε όλες την ηλικίες, η οποία μειωνόταν ακόμα περισσότερο κατά την εφηβεία.</p>
<p class="a0">Ποικίλες αρνητικές γονικές πρακτικές και έλλειψη δεξιοτήτων έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικοί παρά­γοντες κινδύνου για την εμφάνιση της παραβατικότητας, ιδιαίτερα σε παιδιά σχολικής ηλικίας και στις αρχές της εφηβείας.</p>
<p class="a0">Η γονική επίβλεψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ΑΠ και αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα μεταξύ των πρακτικών ανατροφής. Η απουσία γονικής επίβλεψης συνδέεται και με ανεπαρκείς σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, συγκρούσεις και απροθυμία από πλευράς των παιδιών να μιλήσουν για τις δραστηριότητες τους και εμπλοκή τους σε παραβατικές δραστηριότητες.</p>
<p class="a0"><strong>Η γονική πειθαρχία αναφέρεται στο πως οι γονείς αντιδρούν στη συμπεριφορά του παιδιού. Είναι ξεκάθα­ρο ότι η σκληρή πειθαρχία (συμπεριλαμβανομένης και της σωματικής τιμωρίας) αποτελούν παράγοντα κινδύ­νου για την ΑΠ. Η σωματική τιμωρία στην προεφηβική ηλικία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για μεταγενέστερη παραβατική συμπεριφορά ως έφηβος αλλά και σοβαρή αυστηρή μεταχείριση στο δικό του παιδί και συζυγική κακοποίηση. Η γονική θαλπωρή θα μπορούσε να δράσει ως προστατευτικός παράγοντας ενάντια στις επιπτώσεις της σωματικής τιμωρίας από τον ίδιο το γονέα.</strong></p>
<p class="a0">Η ασταθής και ασυνεπής πειθαρχία αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της ΑΠ. Αυτό αφο­ρά τόσο τους γονείς που παραβλέπουν λανθασμένες συμπεριφορές του παιδιού και άλλες φορές τιμωρούν ετεροχρονισμένα όσο και τις περιπτώσεις ασυνέπειας μεταξύ των δύο γονέων, όπου ο ένας είναι ανεκτικός ή επιεικής και ο άλλος τιμωρεί σκληρά. Η έλλειψη γονι­κής ενίσχυσης στην καλή συμπεριφορά αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα κινδύνου.</p>
<p class="a0"><strong>Η ψυχρή και απορριπτική συμπεριφορά του γονέα, η χαμηλή γονική συμμετοχή, η ανεπαρκής επικοινωνία γονέα-παιδιού καθώς και η έλλειψη οικογενειακής συ­νοχής, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου βίαιης συμπεριφοράς του παιδιού. </strong>Ο ρυθμιστικός ρό­λος της γονικής συμμετοχής στη σχέση με την ΑΠ είναι ισχυρότερος στα κορίτσια από ότι στα αγόρια.</p>
<p class="a0">Ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της ΑΠ έχουν και τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων, τα οποία διακρίνο­νται σε 4 κυρίως κατηγορίες. Το αυθεντικό, το αυταρχικό, το επιτρεπτικό και το απορριπτικό (αδιάφορο/αμελές).<sup>21</sup></p>
<p class="a0">Το αυθεντικό θεωρείται το ιδανικότερο πρότυπο συ­μπεριφοράς καθώς ο γονέας ασκεί έλεγχο θέτοντας ξεκάθαρα όρια και διατηρώντας μια σταθερή στάση, παρέχοντας αποδοχή, κατανόηση και συμπαράσταση.</p>
<p class="a0">Το αυταρχικό και το επιτρεπτικό συνδέονται με αρ­νητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη και διαμόρφωση ms προσωπικότητας του παιδιού, όπως αυξημένη εξάρτηση από ενηλίκους, μειωμένη αυτοαντίληψη, μειωμένη σχο­λική επίδοση, αυξημένη παραβατικότητα κ.ά.</p>
<p class="a0">Το απορριπτικό, δηλαδή η απουσία στοργής και θαλ­πωρής, η έλλειψη ορίων και η χρήση σωματικής τιμωρίας σχετίζονται με την εκδήλωση επιθετικότητας και αντικοι­νωνικής συμπεριφοράς καθώς και με ιη χρήση ουσιών.<sup>14</sup></p>
<p class="a0">Το αυταρχικό πρότυπο θεωρείται ο δεύτερος σημα­ντικότερος παράγοντας κινδύνου (μετά την υπερκινητι- κότητα και την ελλειμματική προσοχή) για την εμφάνιση βίαιης συμπεριφοράς.<sup>19</sup></p>
<p class="a0">Σε πρόσφατη μελέτη βρέθηκε ότι τα υψηλότερα επί­πεδα παραβατικότητας σχετίζονται με το απορριπτικό πρότυπο για τα αγόρια και το επιτρεπτικό για τα κορί­τσια. Επίσης, στα αγόρια η επίδραση αυτή διατηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.</p>
<p class="a0">Γενικά, η ΑΠ εξαρτάται από τον συνδυασμό των προ­τύπων συμπεριφοράς που ακολουθούν οι δύο γονείς. Ειδικότερα εμφανίζονται χαμηλότερα επίπεδα ΑΠ στις οικογένειες με τουλάχιστον ένα γονέα που ακολουθεί το αυθεντικό πρότυπο και υψηλότερα στις οικογένειες με τους δύο γονείς που ακολουθούν το απορριπτικό.<sup>21</sup></p>
<p><strong>Παραβατικοί και αντικοινωνικοί γονείς</strong></p>
<p class="a0">Οι αντικοινωνικοί και παραβατικοί γονείς τείνουν να έχουν αντικοινωνικά και παραβατικά παιδιά, όπως έχουν δείξει αρκετές μελέτες. Το να έχει ένα παιδί γονείς ή αδέλφια που έχουν καταδικαστεί αυξάνει την πιθανότητα καταδίκης και του ίδιου του παιδιού. Η σχέση αυτή είναι ισχυρότερη μεταξύ του ίδιου φύλου, με ισχυρότερη αυτή με τον πατέρα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον παραβατικό αδελφό, ιδίως όταν αυτός είναι μεγαλύτερος.</p>
<p class="a0">Τα παιδιά των φυλακισθέντων γονέων βιώνουν συ­χνά πολλαπλά και στρεσογόνα γεγονότα, πριν, κατά, αλλά και μετά τη αποφυλάκιση του γονέα και μπορεί να βρίσκονται σε κίνδυνο για μια σειρά από δυσμενείς εκβάσεις της συμπεριφοράς τους. Η έρευνα έχει δείξει ότι η φυλάκιση του γονέα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για αντικοινωνική συμπεριφορά του παιδιού αλλά όχι και για προβλήματα ψυχικής υγείας ή χρήσης ναρκωτικών.</p>
<p class="a0">Η παραβατική συμπεριφορά του πατέρα κατά την διάρκεια της προσχολικής ηλικίας του παιδιού, που συνοδεύεται συνήθως και από επιθετικές και αντικοι­νωνικές συμπεριφορές είτε προς το παιδί (πχ. σκληρή πειθαρχία) είτε μέσα στο σπίτι παρουσία του παιδιού, αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου αύξησης των προβληματικών συμπεριφορών του παιδιού και της 20 παραβατικότητας. Η παραπάνω συμπεριφορά καταργεί την αίσθηση εμπιστοσύνης και ασφάλειας του παιδιού και το οδηγεί τελικά σε συναισθήματα άγχους, φόβου και λύπης που συμβάλλουν με τη σειρά τους στην εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών.<sup>23</sup></p>
<p class="a0">Οι μητέρες που είχαν ιστορικό παραβατικότητας είναι πιο πιθανό να εκθέσουν τα παιδιά σε πολλαπλούς πα­ράγοντες κινδύνου, όπως οι κοινωνικές αντιξοότητες, η συμμετοχή της μητέρας σε ποινικές διαδικασίες, η εναλ­λαγή συντρόφου στην ενήλικη ζωή κ.α., η συσσώρευ­ση των οποίων συμβάλει στην ανάπτυξη αντικοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού. Φαίνεται πως αυτά τα παιδιά εμφανίζουν πιο πρώιμη έναρξη και μεγαλύτερου βαθμού επιθετική συμπεριφοράς.<sup>24</sup></p>
<p class="a0">Τέλος, τα παιδιά των εξαρτημένων γονέων, λαμβάνουν συχνά ακατάλληλη γονική φροντίδα, παραμένουν εκτός σπιτιού για σημαντικά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και βιώνουν επανειλημμένα επεισόδια κακοποίησης ή απο­μάκρυνσης από το σπίτι θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την υγιή ανάπτυξή τους που οδηγεί συχνά στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς.<sup>25</sup></p>
<p><strong>Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων</strong></p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η μικρή ηλικία των γονέων ή η εφηβική εγκυμοσύνη αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση της ΑΠ. Οι κύριοι ρυθμιστικοί παράγοντες στη σχέση αυτή είναι τόσο τα χαρακτηριστικά της μητέρας (π.χ. παραβα­τικότητα, νοημοσύνη) όσο και οικογενειακοί παράγο­ντες (π.χ. χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, ανεπαρκείς μέθοδοι ανατροφής, έλλειψη προσοχής και εποπτείας, διαλυμένη οικογένεια) αλλά και η παρουσία ή μη του πατέρα καθώς η παρουσία του βιολογικού πατέρα μετρι­άζει πολλούς από αυτούς τους δυσμενείς παράγοντες που συνοδεύουν καταστάσεις εφηβικής εγκυμοσύνης. Επίσης έχει βρεθεί ότι και η μεγάλη ηλικία του πατέρα κατά τη γέννηση του παιδιού σχετίζεται με αύξηση της βίαιης συμπεριφοράς του παιδιού.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος παραβατικότητας έχει βρεθεί μεταξύ των θυγατέρων εφήβων μητέρων. Η έφηβη μητέρα σχετίζεται και με άλλους παράγοντες κινδύνου που συνυπάρχουν και που οδηγούν στην ανάπτυξη παρα­βατικών συμπεριφορών του παιδιού. Οι νεαρές γυναίκες είναι πιο πιθανό να μείνουν χωρίς προσωπικό εισόδημα, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τις πιθανότητες της οικο­νομικής τους ανάκαμψης και να οδηγήσει σε αύξηση της συχνότητας των προβλημάτων συμπεριφοράς μεταξύ αυτών και των παιδιών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Ο αριθμός των γονικών εναλλαγών, δηλαδή οι αλλα­γές των προσώπων που φροντίζουν το παιδί αναφέρεται συχνά ως ο σημαντικότερος ρυθμιστικός παράγοντας στην σχέση μεταξύ νεαρών μητέρων και παραβατικότη- τας. H εναλλαγή των σχέσεων της μητέρας, ιδιαίτερα εκείνων που συμβαίνουν στην πρώιμη παιδική ηλικία, μέσω της σύγχυσης που προκαλεί στο παιδί, σχετίζονται με σημαντικά υψηλότερα επίπεδα παραβατικότητας στην ηλικία 14-17 ετών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη αποτελεί σημαντικό πα­ράγοντα κινδύνου, με μακροχρόνια επίδραση στην εμ­φάνιση, γενικότερα, προβλημάτων ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς του παιδιού και ειδικότερα επιθετικής συ­μπεριφοράς καθώς και πρώιμης έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ από την ηλικία των 14 ετών.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Το κάπνισμα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει βρεθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο αντικοινωνικής συμπερι­φοράς του παιδιού, όπως παραβατικότητα και χρήση ου­σιών. Ειδικότερα, όταν το κάπνισμα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδυάζεται με εφηβική μητρότητα, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και μονογονεική οικογένεια, ο κίνδυνος για βίαιη ή μακρόχρονη παραβατικότητα 10πλασιάζεται.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;">Η κατάθλιψη των γονέων (ιδίως της μητέρας) που επι­δρά τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές γονικές πρακτικές (μειώνοντας τις πρώτες και αυξάνοντας τις δεύτερες) αλλά και η απόπειρα αυτοκτονίας του γονέα συνδέονται με την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς του παιδιού.</p>
<p class="a0" style="text-align: justify;"> </p>
<p class="21"><strong>Παναγιώτης Ν. Παπαπανικολόπουλος,Ειδικευόμενος Παιδοψυχιατρικής</strong></p>
<p class="21"><strong>Παναγιώτης Ν. Καρδαράς<span style="font-size: 8.33333px;"> </span>Αν. Καθηγητής Αναπτυξιολογίας και Κοινωνικής Παιδιατρικής Α.Π.Θ, Γ Παιδιατρική Κλινική, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσ/νίκης, Ελλάδα</strong></p>
<p class="30" align="left"><strong>Παν. Ν. Καρδαράς. Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Γ Παιδιατρική Κλινική Κωνσταντινουπόλεως</strong></p>
<p class="30" align="left"><strong><strong>Ευχαριστούμε τους συνεργάτες μας <span>Αναπλ.Καθηγητή Ψυχιατροδικαστικής Αθανάσιο Δουζένη, (Β’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ- ΠΓΝ Αττικόν, Διευθυντής της <span>Ελληνικής </span><span>Ψυχιατροδικαστικής</span><span> Εταιρείας -</span><span>ΕΨΔΕ</span></span></strong><strong>) και τον Γ. Τζεφεράκο, ψυχίατρο-επιστημονικό συνεργάτη της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ-ΠΓΝ Αττικόν (Πρόεδρο Κλάδου Ψυχιατροδικαστικήςτης ΕΨΔΕ) για την ευγενική παραχώρηση του υλίκού.</strong></strong></p>
</div>
</div>

Σχετικά άρθρα