Παλεύοντας με την ανορεξία

Κατά κάποιο τρόπο, η ανορεξία είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που μου συνέβησαν ποτέ. Άλλες φορές αισθάνομαι σαν τα δέκα χρόνια που ήμουν άρρωστη να μην υπήρξαν. Η ασθένεια μας αλλάζει χωρίς να μπορούμε να έχουμε μια σταθερή εικόνα γι’ αυτή.
Το εμμονικό, ευερέθιστο, μίζερο, κουρασμένο, επικριτικό άτομο το οποίο έγινα μοιάζει με τα εμμονικά, ευερέθιστα, μίζερα, κουρασμένα, επικριτικά άτομα που πάσχουν από ανορεξία.
Απ’ την άλλη, το να λέει κανείς ότι η ανορεξία μετατρέπει τον καθένα που πάσχει σε ένα απαίσιο άτομο είναι ταυτόχρονα αληθές και ψευδές.
Μια έρευνα του 2001 διέκρινε τρεις διαφορετικούς τύπους προσωπικότητας στην ανορεξία: ο ένας με υπερβολικό αυτοέλεγχο (αυστηροί, καταθλιπτικοί, χωρίς αίσθημα προσανατολισμού), ο άλλος με μικρό αυτοέλεγχο (παρορμητικοί, συναισθηματικοί, θυμωμένοι, επιθετικοί απέναντι στον εαυτό τους ή τους άλλους και οι τελειομανείς ή πολύ λειτουργικοί (αυτοκριτικοί με κατάθλιψη αλλά με περισσότερο υγιή χαρακτηριστικά απ’ ό,τι οι άλλες δύο κατηγορίες).
Στην ερώτηση, κατά πόσο χαρακτηριστικά της προσωπικότητας οφείλονται για τις διατροφικές διαταραχές ή εάν οι διατροφικές διαταραχές διαμορφώνουν την προσωπικότητα μια προσπάθεια απάντησης ίσως είναι ότι ενώ κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι ισόβια, κάποια άλλα είναι πιο εύπλαστα και δεν είναι απίθανο να υποθέσουμε ότι μπορεί να υπάρχουν διακυμάνσεις μέσα στο χρόνο ειδικά καθώς η συμπεριφορά που σχετίζεται με τις διατροφικές διαταραχές αλλάζει.
Η ανορεξία σχετίζεται με χαρακτηριστικά όπως η τελειομανία και με άκαμπτη ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά αλλά δεν είναι εύκολο να αποφανθεί κανείς πόσα από αυτά τα χαρακτηριστικά στην πραγματικότητα ήταν μέρος της προδιάθεσης για την ανορεξία. Μοιάζει με το γνωστό γρίφο για το ποιος έρχεται πρώτα, η κότα ή το αυγό. Όπως επισημαίνουν ερευνητές, το ιδανικό θα ήταν να υπήρχαν μελέτες που θα ξεκινούσαν πριν την εκδήλωση της αρρώστιας και θα συνεχίζονταν μετά την ανάρρωση για να προσδιοριστεί πώς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προηγούνται, συμπίπτουν ή επιζούν της περιόδου που γίνεται η διάγνωση. Μπορεί να μην είναι η ανορεξία αυτή καθαυτή που προξενεί την αλλαγή: ο υποσιτισμός μπορεί να επαρκεί –όπως τεκμηριώνουν οι δραματικές αλλαγές στην προσωπικότητα που έχει καταγράψει μια έρευνα για τον υποσιτισμό στην Μινεσότα με εθελοντές που έγιναν απαθείς, καταθλιπτικοί, νευρικοί, υστερικοί, απόμακροι και ευέξαπτοι, με δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερέθιστοι στη φασαρία, χωρίς όρεξη για σεξ και άλλες εκδηλώσεις που συναντά κανείς και στην ανορεξία. Ο υποσιτισμός, οι κρυάδες, η αδυναμία, η έλλειψη αντοχής δεν είναι δυνατόν να υφίστανται σε συχνή βάση χωρίς να αλλάζει η νοοτροπία και η συμπεριφορά. Οι εθελοντές που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν υγιείς νέοι άνδρες – δεν τους έλειπε τίποτα εκτός από το φαγητό.
Εάν είναι μόνο η ασιτία που ευθύνεται για αυτές τις ευρείες αλλαγές στη συμπεριφορά αυτό προοιωνίζεται με την ανάρρωση μια πιο ευχάριστη προσωπικότητα. Οι ερευνητές συνιστούν όμως ότι δεν επιστρέφουν όλα στην προηγούμενη κατάσταση με τον ίδιο ρυθμό. Στους εθελοντές στη Μινεσότα το αίσθημα ευεξίας, τα ενδιαφέροντα, η συναισθηματική σταθερότητα και η κοινωνικότητα κατακτήθηκαν πιο γρήγορα απ’ ό,τι η δύναμη, η διάρκεια, οι σταθερές διατροφικές συνήθειες και η σεξουαλική επιθυμία. Στο βαθμό που οι αλλαγές στην προσωπικότητα σας συμβαδίζουν με αυτές που παρατηρούνται στην ασιτία, μπορείτε να θεωρήσετε ότι θα ανασχεθούν μόλις πάρετε βάρος.
Η ιδέα ότι ο υποσιτισμός και όχι η ανορεξία με μετέτρεψαν σε κάποια άλλη ταιριάζει με την εμπειρία μου. Όταν η φυσική αναζωογόνηση ξεκίνησε, όλα τα υπόλοιπα άρχισαν να αλλάζουν και να είναι λιγότερο δύσκαμπτα.
Υπάρχει ακόμα σχέση ανάμεσα στη στάση απέναντι στα χρήματα και τη δίαιτα, το βάρος και κερδίζει έδαφος πιο ανεπαίσθητα γιατί δεν την αναγνωρίζει κανείς ως παθολογική και γιατί παρουσιάζει ομοιότητες με γενικά θετικά χαρακτηριστικά όπως το να είναι κανείς οικονομικά υπεύθυνος. Αλλά κατέλαβε τη ζωή μου όχι λιγότερο αποτελεσματικά από το καθημερινό ζύγισμα και τον θερμιδικό περιορισμό. Μαζί λειτουργούν σαν ένα παντοδύναμο φρένο στην ενέργεια και τη φαντασία. Κάθε πιθανή παρεκτροπή από τη ρουτίνα – κάθε έξοδος για ποτό, σινεμά ή συναυλία, κάθε πρόσκληση έχει μια παραλυτική πίεση αδράνειας να υπερβεί που λέει «σκέψου πόσο θα σου στοιχίσει».
Η οικονομική διάσταση καθιστά σαφές σε ποιο βαθμό η αλλαγή της προσωπικότητας αποτελεί τιμωρία του εαυτού και των άλλων. H τσιγγουνιά βάζει μικρές τσέπες πικρίας στις σχέσεις που σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν χαλαρές και με εμπιστοσύνη. Αφαιρεί την ευτυχία του ανθρώπου που αρνείται να ξοδέψει τα χρήματα του γιατί η αποταμίευση γίνεται αυτοσκοπός και αντιτίθεται στις απολαύσεις που ένα πιο χαλαρό ξόδεμα θα συνεπαγόταν. Στην ανορεξία η πρώτη απόλαυση που θυσιάζεται σε αυτό το βωμό είναι το φαγητό. Συνήθιζα να παραλύω από τους υπολογισμούς για το πόσο κάνει ένας καπουτσίνο συγκριτικά με μια μερίδα ψωμί την εβδομάδα ή για πόσους μήνες θα άντεχα οικονομικά το γεύμα σε εστιατόριο που όταν έφτασε το πιο σημαντικό απόγευμα στη ζωή μου – όταν αποφάσισα να ξαναρχίσω να τρώω και επέλεξα να αλλάξω τη ζωή μου, δεν μπορούσα να καταφέρω τον εαυτό μου να αγοράσει το πρωινό και το δεκατιανό της επόμενης μέρας – ένας φίλος τα αγόρασε για μένα. Από μόνη της αυτή η παθολογική φιλαργυρία δε μπορούσε να με σκοτώσει αλλά ενδυνάμωνε όσα θα μπορούσαν να με έχουν σκοτώσει.
Μπορώ να πω κάτι παρόμοιο για όλες τις ποιότητες που η ανορεξία ενισχύει. Κάθε στιγμή επίκρισης ή εκνευρισμού με κάποιον άλλο είναι δεκαπλάσια για τον εαυτό σου, για όλη τη συναισθηματική ψυχρότητα που πληγώνει και απομακρύνει τους άλλους υπάρχει η απεριόριστη έλλειψη ζεστασιάς απέναντι στον εαυτό. Ο άνθρωπος που δε βρίσκει χρόνο για τους άλλους δεν αφιερώνει καθόλου ούτε στον εαυτό του. Τα μαστιγώματα από ενόχληση ή θυμό στρέφονται απέναντι σ’ εσένα όσο και απέναντι στον κόσμο.
Παρόλα αυτά όταν ομαδοποιούμε τις πολλές αποκρουστικές συνήθειες της ανορεξίας κάτω από την ταμπέλα «εγωισμός» αυτό το διπλής κατεύθυνσης μοντέλο δύσκολα μπορεί να σταθεί. Και η επαναλαμβανόμενη κατηγορία για εγωισμό είναι ένα από τα πράγματα που ακόμα πονούν πολύ μετά από τόσο καιρό. 
Ο εγωισμός είναι αδυναμία. Σύντροφος του είναι η απομόνωση. 
Στο πλαίσιο της ανορεξίας η απάντηση είναι: η αρρώστια – όχι εσύ, απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα του εγωισμού. Κάνει την ανορεξία ισχυρότερη.
Όταν κατά τη διάρκεια της αρρώστιας ή όταν θα την έχετε νικήσει αισθανθείτε ενοχές για τη βλάβη που προξενήσατε θυμηθείτε ότι ούτε εσείς επωφεληθήκατε ποτέ.
Στην ανορεξία παγιδεύεται κανείς στο να κάνει, να λέει, να σκέφτεται και να αισθάνεται πράγματα που δε συνήθιζε πριν και αυτό σε μετατρέπει σε διαφορετικό πρόσωπο. Με τον ίδιο τρόπο, η ανάρρωση μπορεί να σε ξανακάνει άλλο άνθρωπο. Όχι ακριβώς αυτό που ήσουν πριν – αλλά κάποιον απελευθερωμένο από το φυσικό και ψυχολογικό στρες της ασιτίας.
(Θα ακολουθήσει β' μέρος)