Στην κωμωδία του Αριστοφάνη ο Χρεμύλος εξηγεί στον αφελή Πλούτο πόσο δυνατός είναι:

Εσένα όμως κανείς ποτέ δε σε χόρτασε

μα αν αποκτήσει δεκατρία τάλαντα

του ανάβει πιο πολύ ο καημός να έχει δεκαέξι

Και αν τα βάλει και αυτά στο χέρι θέλει σαράντα

ή αλλιώς λέει πως τέτοια ζωή δεν υποφέρεται

Auri sacra fames

«Για χρυσάφι πείνα καταραμένη» μονολογεί, με τον Βιργίλιο, ο γέρος πειρατής βλέποντας τον καυγά του διεφθαρμένου Ρωμαίου Destructivus με τους συντρόφους του. «Χωρίς το χρήμα η ζωή δεν υποφέρεται», λέει ο Χρεμύλος. Sacra δεν θα πει μόνο καταραμένη, αλλά και ιερή – ιερή πείνα για χρυσάφι.

Γράφει ο ψυχοθεραπευτής, Κωνσταντίνος Γεμενετζής

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα η λέξη «χρήματα», συγγενεύει ετυμολογικά με το “χράω, χράομαι”, που θα πει χρειάζομαι, έχω ανάγκη. Η λέξη “χρήματα” είναι όνομα για τα πράγματα στην οπτική της χρηστικότητας. “Χρήματα” είναι η λέξη για τα πράγματα του κόσμου του καθοριζόμενου από την οικο-νομία. Σ’ αυτόν τον κόσμο τα πράγματα δηλώνονται ως εμπορεύσιμα, δηλαδή συναλλάξιμα είδη.

Τα πράγματα ως συναλλάξιμα είδη, είναι ανταλλάξιμα με το χρήμα. Τα πράγματα που το χρήμα μπορεί ν’ αγοράσει, στον κάτοχό τους είναι ήδη παρόντα, σαν μέσα στο λυχνάρι του Αλλαντίν. Το χρήμα είναι συμπυκνωμένος κόσμος. Ο εύπορος έχει στο λυχνάρι του λογαριασμού του τον κόσμο ολόκληρο. Ο κόσμος είναι παραγγελιά του και επομένως, τελικά, δημιούργημά του. Ο εύπορος έχει μακριά χέρια. Έχει τον κόσμο στο χέρι του.

Αυτός που έχει πληγεί από την κρίση καταποντίζεται σε μια έρημο. Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να φτάσει.

Τα πράγματα που αγοράζει το χρήμα, είναι πράγματα για τα οποία έχουν δουλέψει άλλοι. Το χρήμα είναι λοιπόν και χρόνος εργασίας. Με τα πράγματα που μπορώ να αγοράσω, αγοράζω μαζί και τον χρόνο που χρειάστηκε για να παραχθούν.

Ο χρόνος του εύπορου είναι το άθροισμα του χρόνου της δικής του ζωής και του χρόνου των άλλων που δουλεύουν για να παράγουν τα πράγματα που αγοράζει. Εδώ ανήκει και ο αυτοματισμός των οικιακών και ηλεκτρονικών συσκευών, των μοντέρνων μέσων επικοινωνίας και μεταφοράς. Εδώ ανήκει η επιταγή της ταχύτητας, της αποδοτικότητας, της αποτελεσματικότητας. Όλα τους χαρίζουν τον χρόνο που θα χρειαζόταν για το εκάστοτε απαιτούμενο έργο και έτσι πολλαπλασιάζουν τις δραστηριότητες που μπορούν να αναληφθούν στο ίδιο διάστημα. Ο χρόνος είναι χρήμα. Το χρήμα είναι συμπυκνωμένος χρόνος. Ο χρόνος του εύπορου είναι δυνητικά απέραντος. Είναι συμπυκνωμένη αιωνιότητα.

Η οικονομική κρίση αποσυμπιέζει τον διαθέσιμο χρόνο. Αφήνει το θύμα της γυμνό απέναντι σε μια ανυπόφορη παροδικότητα – καλυτέρα, όχι καν παροδικότητα: Ο πτωχευμένος δεν ζει μόνο συμβολικά λιγότερο. Έχει την αίσθηση ότι, ζώντας, δε ζει.

Όταν ο Ωνάσης πολιορκούσε την Μαρία Κάλλας, της έστελνε κάθε πρωί ένα μπουκέτο λουλούδια στο σπίτι της στο Παρίσι. Από την ημέρα που αυτή ενέδωσε, τα λουλούδια σταμάτησαν. Η Κάλλας παραπονέθηκε, και η απάντηση του Ωνάση ήταν η εξής: “Τώρα είσαι δική μου. Στον εαυτό μου θα στέλνω λουλούδια;”

Ο εαυτός του Ωνάση πλέον δεν περιορίζεται στο άτομό του. Συνεχίζεται στην Μαρία Κάλλας. Αυτή η συνέχεια του εαυτού στον Άλλο συνιστά το ουσιαστικό στοιχείο της δύναμης. Το φαινόμενο της δύναμης μπορούμε να το δούμε και στο παράδειγμα των εργατών μιας ιαπωνικής εταιρείας.

Αυτή επεκτείνεται στο σώμα και την ψυχή τους. Η δύναμη δεν είναι μόνο φαινόμενο της οικονομίας. Όμως, όσον αφορά το θέμα μας, ο πλούτος διασφαλίζει έναν εκτεταμένο εαυτό, έναν εαυτό που συνεχίζεται προς όλες τις κατευθύνσεις. Καθιστά τον κάτοχό του παντοδύναμο.

Στην οικονομική κρίση ο εαυτός χάνει πολλές διαστάσεις της συνέχειας που τον μεγάλωνε, που υποσχόνταν να τον μεγαλώσει κι άλλο. Κανείς μικραίνει, συρρικνώνεται, περιορίζεται στα όρια της επιδερμίδας του.

Τα τρία στοιχεία του πλούτου που υποδηλώθηκαν, ο κόσμος ως παραγγελία και δημιούργημα του, η σ’ αυτόν συμπυκνωμένη αιωνιότητα, η παντοδυναμία του, ασκούν μια παραμυθένια γοητεία, αποκοιμίζουν κάποιον με την ψευδαίσθηση της αθανασίας, τον ησυχάζουν από το άγχος του θανάτου, το οποίο επιζητεί να απωθήσει προτού καν το αντιληφθεί σαν τέτοιο.

Ήδη στον Καλβινισμό η συσσώρευση πλούτου είναι η πόρτα για τη λύτρωση. Ο πλουτισμός, ως νεώτερη εκδοχή της θρησκείας, είναι “θανατοτεχνική”, τεχνική άρνησης του θανάτου.

Και ίσως ακριβώς επειδή πρόκειται για ψευδαίσθηση, ο πλούτος επιδιώκεται με μια τέτοια υστερική απληστία. Η οικονομική κρίση, η μερική, η ολική πτώχευση, θα σήμαιναν τότε όχι το τέλος της ψευδαίσθησης αλλά την ανατροπή της. Η οικονομική κρίση ισοδυναμεί με καταδίκη στην θνητότητα.