Με την οικονομική κρίση άλλαξαν πολλά και αυτό που χρειάζεται είναι να κάνουμε είναι να κοιτάξουμε βαθύτερα στον εαυτό μας, να νοιαστούμε για τους γύρω μας, να δούμε πώς μπορούμε βελτιώσουμε τις σχέσεις μας ακόμα και μέσα στην οικογένειά μας.

Τι άλλαξε στην ελληνική οικογένεια; 

Τα παιδιά συνεννοούνται καλύτερα με τους γονείς ενόψει προβλημάτων η μορφή της οικογένειας όμως, έχει αλλάξει. Τα διαζύγια αυξήθηκαν, πολλά ζευγάρια δεν επιθυμούν τον γάμο. Πώς πρέπει να μεγαλώνουν τα παιδιά μέσα σε αυτή;  Η  Ψυχολόγος, οικογενειακή θεραπεύτρια  και διευθύντρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, κυρία Χάρις Κατάκη δίνει τις απαντήσεις.

Συνέντευξη στην Άννα Δρούζα

-Πως είστε με την νέα χρονιά;

Ελπίζω και με τη νέα χρονιά ότι αυτό που ζούμε θα μας βγάλει από το χάος και τον πανικό και θα αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι η κρίση στη χώρα μας, έχει βαθιές ρίζες. Η φούσκα έσκασε και τώρα βρεθήκαμε στο κενό αλλά αυτοί οι προβληματισμοί μας φέρνουν σε επαφή με τον βαθύτερο εαυτό μας.

-Όταν λέτε βαθιές ρίζες  όταν μιλάτε για τον βαθύτερο εαυτό μας τι εννοείτε;

Εννοώ ότι ότι αυτή η κρίση μας φέρνει αντιμέτωπους με βαθύτερους προβληματισμούς. Μέσα από τις κρίσεις αλλάζουν τα άτομα, η κοινωνία και η οικογένεια, και αν θα θέλαμε να δούμε και κάτι θετικό αυτή η κρίση λειτουργεί ως μοχλός αλληλεγγύης.

-Είναι μέσα στην φύση του ανθρώπου, όταν γνωρίζει ότι δεν υπάρχει αστυνόμευση να μπορεί να τιθασεύσει ο ίδιος τον εαυτό του; Ξέρουμε ότι πολλά από τα προβλήματα στην κοινωνία μας οφείλονται στο ότι οι νόμοι δεν εφαρμόζονται, η αστυνόμευση είναι ελλειπής και καταλαβαίνουμε πρέπει εμείς να βάλουμε αρχές στον εαυτό μας, στην οικογένειά μας, να συμμορφωθούμε από μόνοι μας;

Βεβαίως. Έχουν γίνει πολλές αλλαγές στην κοινωνία μας, έχουμε πολλά αρνητικά που δεν υπήρχαν πριν. Το θέμα τώρα, δεν είναι απλά ότι πρέπει να κάνουμε κάποια πράγματα. Δε ξέρω κανέναν να άλλαξε επειδή του είπαν ότι πρέπει. Ακόμα και στην οικογένεια, τα πρέπει των γονιών δε βοηθάνε πολύ, και αν κάποτε βοηθάνε, βοηθάνε για λίγο. Αργά η γρήγορα ότι υπάρχει κάτω από την επιφάνεια θα εκδηλωθεί εκρηκτικά. Κάποια στοιχεία της εθνικής μας κληρονομιάς που κάποτε ήταν θετικά αλλά σήμερα, έχουν πάψει να είναι λειτουργικά. Οι συντεχνίες που βλέπουμε σήμερα, το εγώ και όχι εσύ και όλα  τα σχετικά, είναι τα κατάλοιπα μιας. άλλης εποχής, όπου ζούσαμε σε μικρές, κλειστές κοινωνίες,  και το όριο του κόσμου μας ήταν η μικρή κοινότητα. Μείναμε σε αντιλήψεις και συμπεριφορές που δεν είναι πια χρήσιμες και αποτελεσματικές. Αυτό ίσως είναι χρήσιμο να το καταλάβουμε και να το αξιοποιήσουμε.

-Παραμείναμε στο εγώ ενώ βρισκόμασταν στο εμείς  λόγω της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας;

Δεν είναι ακριβώς το «εγώ».  Ήμασταν πάντα στο «εμείς» αλλά το «εμείς» ήταν η μικρή κοινότητα. Είναι η δική μου οικογένεια. Ενδιαφέρομαι για τον εαυτό μου. Οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους, αλλά για τους δικούς τους ανθρώπους. Εάν έχει κάτι διατηρηθεί σε αυτή τη χώρα, είναι οι στενές ανθρώπινες σχέσεις και εκεί είναι και η δύναμή μας. Αυτό που θα ήταν καλό να κάνουμε είναι να διευρύνουμε αυτό τον μικρό κύκλο. Όσες φορές έγινε κάτι παρόμοιο και στην Ελλάδα καταφέραμε εξαιρετικά πράγματα. Οι Έλληνες δεν είναι εγωιστές, οι Έλληνες είναι δεμένοι με τους δικούς τους ανθρώπους και αυτούς προσπαθούν να σώσουν. Οι τρόποι όμως που σήμερα χρησιμοποιούμε δεν είναι λειτουργικοί.

-Καταλαβαίνουμε πλέον ότι δεν είναι μόνο οι δικοί μας άνθρωποι και βλέπουμε γύρω μας μέσα σε αυτό το χάος  να υποφέρει  ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Μπαίνει ο μηχανισμός της ενσυναίσθησης μπροστά;

Οι παλιές μας αντιλήψεις, είναι ακόμα πολύ ισχυρές αλλά αν απομακρυνθούμε λίγο από τα μέσα ενημέρωσης, από την τηλεόραση που τις αναπαράγει αν μιλήσουμε με απλούς ανθρώπους, έξω από τα θεσμικά πλαίσια θα τους ακούσουμε να λένε: «Μαζί το φτιάξαμε όλο αυτό και όλοι έχουμε συμβάλλει πρέπει να πάρουμε τις ευθύνες μας ο καθένας, για τον εαυτό του.  Μιλάμε για την προσωπική ευθύνη γιατί συλλογικότητα χωρίς προσωπική ευθύνη, δεν υπάρχει. Αλλάζουν τα πράγματα, αλλάζουν όμως, με αργές διαδικασίες. Επειδή έχω ασχοληθεί πολλά χρόνια με την οικογένεια, που είναι ένα μικρότερο σύστημα από την χώρα, βιώνω κάθε μέρα πόσο δύσκολα αλλάζουν οι οικογένειες. Αλλάζουν οι σχέσεις μας όμως, ήδη στην οικογένεια έχουν γίνει  τρομακτικές αλλαγές.

-Όταν λέτε τρομερές αλλαγές στις οικογένειες; Ποιες είναι αυτές;

Οι σχέσεις γονιών-παιδιών, έχουν γίνει καλύτερες με την έννοια ότι συνεννοούνται περισσότερο, συμφωνούν δηλαδή γονείς και παιδιά σε κάποια βασικά θέματα που αφορούν την δημιουργία οικογένειας, το επάγγελμα, τις σπουδές τους και υπάρχουν λιγότερες συγκρούσεις. Υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή από την μεριά των γονιών για τα παιδιά τους και τις επιλογές και αντίστροφα. Αλλά εκεί που έχει εστιαστεί η κρίση είναι στο πυρήνα της οικογένειας που γίνεται όλο και πιο εύθραυστος. Φτάνουμε λοιπόν,  στο τι κάνει ο άνδρας με τη γυναίκα, στο τι κάνουν οι γονείς. Πια είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για οικογένεια. Μιλάμε για νέες μορφές συμβίωσης. Τα διαζύγια έχουν γίνει πια μια κανονικότητα. Ακόμη και οι στατιστικές για τις οποίες μιλάμε, δεν είναι και τόσο ακριβείς, όταν μιλάμε για διαζύγια, μιλάμε μόνο για αυτά που καταγράφονται μέσα από τους γάμους. Πλέον υπάρχουν σχέσεις, σχέσεις στις οποίες δεν έχει μπει το κουλούρι όπως συνηθίζω να λέω εγώ.

-Πρόκειται για μια νέα μορφή συμβίωσης;

Πολλοί άνθρωποι ζουν χρόνια μαζί χωρίς να έχουν παντρευτεί. Και αυτοί χωρίζουν και αυτοί πονάνε. Δεν υπάρχουν και παιδιά μέσα σε αυτές τις σχέσεις; Σήμερα μιλάμε για μια τρομερά περίπλοκη οικογενειακή κατάσταση μέσα στις σχέσεις της οποίας συναντάμε τους πρώην, τους νυν, τα παιδιά των πρώην, των νυν, οι πεθεροί των πρώην, φοβερά περίπλοκο.

-Πολλά παιδιά χωρισμένων ζευγαριών μεγαλώνουν με τη μητέρα, η οποία έχει κάνει μια επόμενη σχέση χωρίς αναγκαστικά να έχει μπει στεφάνι όπως λέτε και εσείς. Αν η μητέρα ξαναχωρίσει μετά από μια δεκαετία, το παιδί έχει ήδη χτίσει μια σχέση με το δεύτερο σύντροφο. Και τότε, τι ρόλο παίζει ο σύντροφος αυτός; Και αν έρθει και νέος σύντροφος, τότε το παιδί τι κάνει με τη σχέση που και αυτό έχτισε με τον πρώην της μητέρας, δεδομένου ότι πάντα μιλάμε για σύντροφο και όχι πατέρα;

Η δική μου εμπειρία, αλλά και όλοι αυτοί που ασχολούνται με την οικογένεια, έχουν διαπιστώσει ότι μια χαρά μπορούν τα παιδιά να έχουν δύο πατεράδες. Ίσα ίσα, τα παιδιά μπορούν να πάρουν και από τον έναν και από τον άλλο πράγματα. Δυσκολεύουν τα πράγματα όταν οι μεγάλοι δεν μπορούν να τα βρουν μεταξύ τους. Δηλαδή, όταν οι χωρισμένοι γονείς ή ακόμα το ζευγάρι, γιατί δεν καταλαγιάζουν τα θέματα του διαζυγίου τόσο εύκολα, όταν υπάρχει πολύ πόνος, πολύ θυμός, και τα παιδιά πρέπει να μπουν σε στρατόπεδα. Φοβούνται ότι αν πάνε με τον έναν, θα πληγώσουν τον άλλον.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος  είναι τόσο πολύπλοκος που μπορεί να προσαρμοστεί σε περίπλοκες καταστάσεις, απλώς είναι άλλου είδους δυσκολία. Εγώ δεν έχω δει τα χειρότερα στους χωρισμένους γονείς αλλά σε αυτούς που δεν χώρισαν. Η δυσκολία του ζευγαριού να πάρει αποστάσεις κάποιες φορές έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να εμπλέκονται σε μια συγκρουσιακή σχέση και να πληρώνουν το κόστος. Ένα άλλο φαινόμενο που είναι έτσι παρεξηγημένο είναι ότι υπάρχουν πολύ μεγάλες και ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις, στην αρχή του γάμου. Τα ζευγάρια, χωρίζουν όλο και πιο νωρίς. Ή μπαίνουν σε κρίσεις. Είναι επιπολαιότητα; Μάλλον, όχι.  Οι νέοι άνθρωποι  έχουν βιώσει ως παιδιά το κόστος των ασάλευτων ισορροπιών που όλοι γνωρίζαμε. Κάποτε ο γάμος θεωρούταν κάτι ιερό, δεν συζητούσαμε καν ότι μπορεί να διαλυθεί. Συμπεριφέρονται έτσι προκειμένου να μην επαναλάβουν και οι ίδιοι τα συζυγικά μοτίβα που εκείνοι γνώρισαν στη σχέση των γονιών τους.

-Είναι εύκολο να το αντιληφθεί αυτό κανείς;

Είναι πολλές οι φορές που γίνεται και συνειδητά. Πολλοί άνθρωποι  και όχι μόνο νέοι, γιατί δεν είναι θέμα ηλικίας  υπάρχουν άνθρωποι και σε πιο ώριμες ηλικίες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία δεν συμβιβάζονται σε σχέσεις που στις σημερινές συνθήκες θεωρούνται μη λειτουργικές.