Ποια είναι τα συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης;

 

 Ήδη από τον 17ο αιώνα διασώζονται περιγραφές εφήβων με συμπτώματα που παραπέμπουν στην κατάθλιψη. Ωστόσο μέχρι και πριν από τρεις δεκαετίες η κατάθλιψη θεωρούνταν ενήλικη διαταραχή. Όταν μέσω κλινικών παρατηρήσεων και μελετών εδραιώθηκε η ύπαρξη της παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης, παρέμειναν κάποια εμπόδια ως προς την κατανόηση της εφηβικής κατάθλιψης.

 

Γράφουν οι:

 

Στυλιανίδης Στέλιος, Ψυχίατρος-Ψυχαναλυτής, Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής,  Πάντειο Πανεπιστήμιο.

 

 

και η Αντωνοπούλου Βασιλική, Παιδοψυχίατρος, MSc., Υποψήφια Διδάκτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη περίοδος για την εξελικτική ωρίμανση του ανθρώπου.

 

Ο έφηβος διέρχεται αλλαγών τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Οι μεταβολές στο σώμα του εφήβου είναι ραγδαίες. Παράλληλα η εφηβεία αποτελεί την περίοδο όπου το άτομο καλείται να εισαχθεί σε ένα νέο συμβολικό κώδικα, αυτόν της ενηλικίωσης, συχνά μέσω επώδυνων ασυνείδητων συγκρούσεων.

 

Αυτές οι συγκρούσεις σχετίζονται στη ζωή του εφήβου με αποχωρισμούς, ρήξη δεσμών και απώλειες:

 

  • Αποχωρισμούς από το οικογενειακό περιβάλλον με στόχο τη συγκρότηση της δικής του ταυτότητας και ταυτόχρονα κινήσεις εξάρτησης και ασφάλειας, προστασίας από τις γονεϊκές φιγούρες.

 

  • Ρήξεις με φιλικούς και ερωτικούς δεσμούς, που αποκτούν συχνά τραυματικό χαρακτήρα.

 

  • Απώλειες και πένθη με άτομα που ο έφηβος έχει απορρίψει και δεν θέλει να σχετισθεί ξανά μαζί τους. Όλες αυτές οι ψυχικές κινήσεις χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα, από αμφιθυμία (θέλω και απορρίπτω κάτι ταυτόχρονα), από ακεφιά, ανία, αίσθημα κενού, αλλαγές της σωματικής εικόνας που ο έφηβος βιώνει ορισμένες φορές δραματικά ή καταθλιπτικά, σε σχέση με τα κυρίαρχα «πρότυπα ομορφιάς».

 

Συχνά κάποιες από τις δυσκολίες που σχετίζονται με την κατάθλιψη, όπως η λυπημένη διάθεση, η ευερεθιστότητα και η κοινωνική απόσυρση, θεωρούνταν ως φυσιολογικές εκφάνσεις της εφηβείας. Στις μέρες μας, είναι πια γνωστό ότι τέτοιου είδους συναισθηματικές δυσκολίες δεν σχετίζονται κατ’ ανάγκη με την διεργασία της εφηβείας, μια κατεξοχήν δημιουργική περίοδο, και ότι η εφηβική κατάθλιψη αποτελεί μια σοβαρή διαταραχή, που συχνά επιμένει και στην ενήλικη ζωή.

Πόσο συχνές είναι οι καταθλιπτικές διαταραχές στην εφηβεία; Είναι συχνότερες στα αγόρια ή στα κορίτσια; 

Η εφηβική κατάθλιψη αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας υγείας και έχει αποτελέσει αντικείμενο ενδελεχούς έρευνας ώστε να καταστεί δυνατή η πρόληψη μέσω προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας. Η επικράτηση των καταθλιπτικών διαταραχών διαφέρει στις μελέτες με τα ποσοστά να κυμαίνονται από 3 έως 15% κατά την διάρκεια της εφηβείας, ενώ αναφέρονται ποσοστά έως και 20% για την όψιμη εφηβική και μετεφηβική ηλικία. Ως προς το φύλο υπάρχει σαφής υπεροχή των κοριτσιών σε αναλογίες έως και 4:1 ως προς τα αγόρια. Μια πιθανή αιτιολογία αυτής της υπεροχής είναι αφενός η ισχυρή επίδραση των ορμονών κατά την εφηβεία, και αφετέρου ότι στα κορίτσια απαντώνται επίσης σε μεγαλύτερα ποσοστά αγχώδεις διαταραχές, αλλά και αυξημένη διαπροσωπική ευαισθησία, που πιθανόν αυξάνουν την ευαλωτότητα για  την εμφάνιση καταθλιπτικών διαταραχών.

Η κλινική εικόνα της εφηβικής κατάθλιψης έχει αρκετές ομοιότητες με την κλινική εικόνα της κατάθλιψης των ενηλίκων.

Ωστόσο υπάρχουν και κάποιες διαφορές. Το Αμερικανικό Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για τις ψυχιατρικές διαταραχές (DSM-IV) διακρίνει τις παρακάτω κατηγορίες ως προς την κατάθλιψη:

 

1. Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή

 

2. Δυσθυμική Διαταραχή

 

3. Διαταραχή της Προσαρμογής με Καταθλιπτική Διάθεση…

 

 τις οποίες διαφοροποιεί σε ταξινομήσεις ανάλογα με την ένταση και την διάρκεια τους.

 

Τα συμπτώματα τα οποία οδηγούν στην διάγνωση του καταθλιπτικού επεισοδίου είναι τα εξής:

 

1. Καταθλιπτική διάθεση κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας που μπορεί να εκφράζεται από τον έφηβο ως αίσθημα κενού ή θλίψης. Ειδικότερα στους εφήβους, και σε αντιδιαστολή με τους ενήλικες, μπορεί να εμφανιστεί ευερέθιστη διάθεση που εκδηλώνεται με συνεχή γκρίνια που επιδρά στο σύνολο των διαπροσωπικών σχέσεων.

 

2. Έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε σχέση με τις καθημερινές δραστηριότητες

 

3. Απώλεια ή αύξηση του βάρους

 

4. Αϋπνία ή υπερυπνία

 

5. Κόπωση ή απώλεια της ενεργητικότητας

 

6. Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής

 

7. Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση

 

8. Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, και αναποφασιστικότητα

 

9. Επανερχόμενες σκέψεις θανάτου (αυτοκτονικός ιδεασμός ή και απόπειρα αυτοκτονίας).

 

Η ύπαρξη πέντε τουλάχιστον από τα παραπάνω συμπτώματα σε καθημερινή βάση, κατά την διάρκεια της ίδιας περιόδου δύο εβδομάδων, και όταν ταυτόχρονα παρατηρείται μια αλλαγή στην καθημερινή λειτουργικότητα των εφήβων, οδηγούν στην διάγνωση του καταθλιπτικού επεισοδίου.

 

Η Δυσθυμική διαταραχή.

 

Η Δυσθυμική Διαταραχή αποτελεί μια ηπιότερη μορφή κατάθλιψης, ενώ τα συμπτώματα της εντείνονται σε χρονική διάρκεια τουλάχιστον ενός έτους. Απαντώνται συμπτώματα όπως μειωμένη όρεξη, αϋπνία ή υπερυπνία, κόπωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και αισθήματα απελπισίας. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ύπαρξη δυσθυμίας αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για την μετέπειτα εμφάνιση Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής. Τέλος, η Διαταραχή της Προσαρμογής με Καταθλιπτική Διάθεση είναι μια πολύ συχνή διαταραχή στους εφήβους και διαγιγνώσκεται όταν εμφανίζονται συμπτώματα όπως η καταθλιπτική διάθεση, η ευσυγκινησία, ή το αίσθημα αβοήθητου, τα οποία έπονται ενός στρεσογόνου παράγοντα και εμφανίζονται μέσα σε διάστημα τριών μηνών μετά την έναρξη της παρουσίας αυτού του παράγοντα.

 

Η εφηβική κατάθλιψη πολύ συχνά εμφανίζεται σε συνδυασμό και με άλλες διαταραχές, τα συμπτώματα των οποίων μπορεί να προεξάρχουν και έτσι να καλύπτουν αυτά της κατάθλιψης. 

 

Σε σχολικά δείγματα περίπου τα 2/3 των νέων με κατάθλιψη εμφάνιζαν τουλάχιστον μία συνοσηρή διαταραχή ενώ πάνω από 10% εμφάνιζαν δύο ή περισσότερες.  Άρα η συνοσηρότητα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση στους καταθλιπτικούς εφήβους, και η ύπαρξη της επηρεάζει την σοβαρότητα και την έκβαση της κατάθλιψης. Κάποιες από τις συχνότερα απαντώμενες συνοσηρές διαταραχές είναι οι Αγχώδεις Διαταραχές, οι Διαταραχές της Συμπεριφοράς, η Διαταραχή της Χρήσης Ουσιών, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας και οι Διαταραχές της Διατροφής. Η επικρατούσα άποψη για τα υψηλά ποσοστά συνοσηρότητας της κατάθλιψης με άλλες διαταραχές είναι αφενός η κοινή αιτιολογία, είτε γενετικά είτε ως προς τους παράγοντες κινδύνου, αφετέρου ότι η κατάθλιψη αποτελεί το αίτιο ή το αποτέλεσμα αυτών των διαταραχών.

 

Η αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική και οι παράγοντες κινδύνου εκτείνονται σε πολλούς άξονες.

 

Από τους ατομικούς παράγοντες σημαντική μπορεί να είναι η γενετική επιβάρυνση της κληρονομικότητας, καθώς η παρουσία ενός γονέα με κατάθλιψη διπλασιάζει τον κίνδυνο για κατάθλιψη. Εξίσου σημαντικοί  είναι οι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες που αφορούν στην οικογένεια και στο στενό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Ως προς την οικογένεια σημαντικούς παράγοντες κινδύνου αποτελούν οι συγκρούσεις, η γονεϊκή απόρριψη, η παραμέληση και η κακοποίηση. Ως προς το στενό κοινωνικό περιβάλλον ενοχοποιούνται οι προβληματικές σχέσεις με τους συνομηλίκους, ο σχολικός εκφοβισμός και η μαθησιακή αποτυχία. Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον διαδραματίζει επίσης έναν καθοριστικό ρόλο καθώς έχει παρατηρηθεί ότι η φτώχεια και η οικονομική ανασφάλεια για τα βασικά αγαθά, σε συνδυασμό με την ανεργία των γονέων, καθώς και το επίπεδο της κοινωνικά εκφραζόμενης βίας, αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά εμφάνισης της κατάθλιψης. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου είναι τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής καθώς και συνυπάρχουσες χρόνιες ιατρικές παθήσεις.

 

Μια ιδιαίτερα ανησυχητική παράμετρος της εφηβικής κατάθλιψης είναι το πέρασμα στην αυτοκτονική πράξη.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύνολο των εφήβων που αποπειρώνται δεν πάσχει κατ’ ανάγκη από κατάθλιψη, ωστόσο ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτών υποφέρει από κάποια μορφή κατάθλιψης. Οι απόπειρες αυτοκτονίας και οι αυτοκτονίες των εφήβων αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα δημοσιονομικά προβλήματα στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες.

 

Η έγκαιρη ανίχνευση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων των εφήβων και η παραπομπή  τους σε παιδοψυχίατρο καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική ώστε μέσω της κλινικής εκτίμησης και των παράλληλων εργαστηριακών εξετάσεων αποκλεισμού οργανικής αιτιολογίας, να σχεδιαστεί η κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση. Η θεραπεία της εφηβικής κατάθλιψης είναι πολύπλευρη και εξαρτάται από την  βαρύτητα της διαταραχής. Η συχνότερη αντιμετώπιση είναι η ψυχοθεραπεία, είτε μόνη είτε σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή. Ταυτόχρονα υπάρχει παρέμβαση τόσο στο οικογενειακό όσο και στο σχολικό περιβάλλον του εφήβου. Λιγότερο συχνά και για περιπτώσεις όπου συνυπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός απαιτείται νοσηλεία σε παιδοψυχιατρικό τμήμα.

 

Η πρόληψη, μέσω της ανίχνευσης των εφήβων σε κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης, καθώς και μέσω των παρεμβάσεων προαγωγής ψυχικής υγείας στον γενικό εφηβικό πληθυσμό, καθίσταται κρίσιμη ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

 

Ιδιαίτερο συστατικό της πρόληψης είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινότητας των εφήβων, των γονέων και των εκπαιδευτικών στην αναγνώριση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, καθώς έτσι καθίσταται ευκολότερη η αναζήτηση βοήθειας.

 

Ειδικότερα οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ενισχύσουν τους όποιους προστατευτικούς παράγοντες διαθέτει ο έφηβος.

 

Το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, οι σχέσεις εμπιστοσύνης και ειλικρινούς επικοινωνίας στην οικογένεια, η ενεργός γονεϊκή επίβλεψη, η καλή σχέση με τους συνομηλίκους και τους καθηγητές και η ακαδημαϊκή επιτυχία, χωρίς τη συχνά παρατηρούμενη πίεση που ασκείται από το οικογενειακό περιβάλλον, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες ενίσχυσης και θωράκισης του εφήβου.

Σχετικά άρθρα