Πώς σχηματίζει ένας έφηβος την εικόνα που έχει για το σώμα του; Γιατί οι έφηβοι ασχολούνται τόσο πολύ με την εικόνα αυτή και αναρωτιούνται συνέχεια για το αν είναι φυσιολογικοί; Πότε και με ποιους τρόπους προσπαθούν να ξεχωρίσουν και να διαφοροποιηθούν χρησιμοποιώντας το σώμα τους; Τι σημαίνουν οι ενδυματολογικές τους υπερβολές; Οι διατροφικές διαταραχές και η άρνηση της απόλαυσης μέσα από την τροφή; Γιατί οι έφηβοι πολλές φορές γίνονται νάρκισσοι; Και τι δηλώνει αυτός ο ναρκισσισμός;
Γράφει η Eπίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κυρία Ελένη Λαζαράτου.
Η εικόνα σώματος αναφέρεται στο συμβολικό επίπεδο. Εξαρτάται από τις συναισθηματικές αλλά και επιθετικές επενδύσεις και έχει την αρχή της στη πρώιμη σχέση με την μητέρα.
Η κατασκευή της εικόνας σώματος είναι προοδευτική και προϋποθέτει την αναγνώριση ενός ορίου που έχει τη λειτουργία σταθεροποιητή και προστατευτικού περιτυλίγματος. Η έννοια του Εγώ – Δέρμα αναφέρεται σ’ αυτό το όριο που διαχωρίζει το μέσα από το έξω και αποτελεί το σύνορο του εαυτού με τον έξω κόσμο.Προστατεύει επίσης το σώμα που με κάθε θυσία πρέπει να διατηρηθεί άθικτο. Στην εφηβεία τα όρια αποκτούν ιδιαίτερη επικαιρότητα και το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο των προβληματισμών του εφήβου. Οι συχνές αμφιβολίες που αφορούν την εικόνα σώματος εκφράζεται με δυσμορφοφοβίες και υποχονδριακό παραλήρημα. Η οριστική δόμηση της εικόνας του σώματος γίνεται στην εφηβεία.
Πώς σχηματίζει ο έφηβος την εικόνα για το σώμα του;
Η μορφολογική αλλαγή λόγω της ήβης και η ξαφνική εισβολή της σεξουαλικής ωριμότητας βάζουν σε επερώτηση την εικόνα σώματος που το παιδί είχε κτίσει για τον εαυτό του. Η νέα εικόνα δομείται κατά μεγάλο μέρος μέσα από το «βλέμμα του άλλου» που αποδεικνύεται καθοριστικό κατά την διάρκεια της εφηβείας.
Ο έφηβος ανακαλύπτει το σώμα του μέσα από τα βιώματα, τις συγκινήσεις, τα αισθητηριακά ερεθίσματα και κυρίως τις λιβιδινικές επενδύσεις των άλλων. Η εικόνα σώματος δεν είναι καθηλωμένη ούτε απομονωμένη. Το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο των συναισθηματικών ανταλλαγών με τους άλλους και η σημασία των κοινωνικών επιταγών παίρνει δραματικές διαστάσεις σ’ αυτή την περίοδο της ζωής.
Είμαι φυσιολογικός;
Στην εφηβεία οι φυσιολογικές αποκλίσεις των σωματικών χαρακτηριστικών (ύψος, εμφάνιση δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου, εμφάνιση περιόδου) είναι μεγάλες. Ταυτόχρονα οι οικογενειακές και κοινωνικές νόρμες είναι ιδιαίτερα πιεστικές. Αυτό κάνει τον έφηβο να αναρωτιέται συνέχεια αν είναι φυσιολογικός. Χρησιμοποιεί το σώμα του για να διαφοροποιηθεί από τους άλλος κυρίως στην πυραμίδα των γενεών και των ηλικιών και ταυτόχρονα για να αναζητήσει μια καθησυχαστική ομοιότητα με τους συνομηλίκους του (μόδα, τατουάζ, κόμμωση).
Ο έφηβος χρησιμοποιεί το σώμα του ως μέσο πίεσης;
Χαρακτηριστικά της εφηβεία είναι η χρησιμοποίηση του σώματος σαν μέσου έκφρασης των δυσκολιών αλλά επίσης σαν αναζήτηση ενός τρόπου έμμεσης πίεσης στο περιβάλλον.
Οι διαταραχές με σωματική έκφραση στην εφηβεία ορίζονται σαν συμπεριφορές όπου οι φυσιολογικές ανάγκες του σώματος (ύπνος – τροφή, υγιεινή, ντύσιμο) χρησιμοποιούνται σαν μέσω αλληλεπίδρασης με τα εξωτερικά αντικείμενα είτε αυτά είναι πραγματικά (πρόσωπα του περιβάλλοντος) είτε φαντασιωσικά (γονεϊκές εικόνες).
Σχεδόν όλες οι παθολογίες συμπεριφορές του εφήβου εμπλέκουν το σώμα: το πέρασμα στην πράξη, οι απόπειρες αυτοκτονίας, οι διαταραχές σεξουαλικότητας. Τα σωματικά συμπτώματα είναι ποικίλα: κοιλιακοί πόνοι, πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη, στα γόνατα, υποχονδριακές ανησυχίες και κυρίως οι δυσμορφοφοβίες χαρακτηριστικές αυτής της περιόδου της ζωής.
Η ανάγκη κυριαρχίας πάνω στο σώμα και στις ανάγκες του οδηγεί στον «ασκητισμό» των εφήβων. Αισθήματα παντοδυναμίας, πίστη ότι μπορούν να ξεπεραστούν οι βιολογικές ανάγκες, μάχη ενάντια στις ενορμήσεις μαρτυρούν την φαντασιωσική παντοδυναμία αυτών των εφήβων και αποτελούν το ψυχολογικό υπόβαθρο της κλινικής εικόνας της ψυχογενούς ανορεξίας.
Το ισχνό σώμα ως πρότυπο μίμησης. Το πάχος ως ντροπή. Τι συμβαίνει όταν οι έφηβοι γίνονται νάρκισσοι;
Η σωματική εμφάνιση μέσα από τους αιώνες εμφανίζεται σαν ένα κοινωνικό ιδεώδες της γυναικείας ομορφιάς. Σήμερα προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η εικόνα του ισχνού σώματος, σαν πρότυπο μίμησης για τις νέες κοπέλες. Η λεπτή σιλουέτα έχει μία απόλυτη αξία που πλησιάζει σε μια ηθική τελειότητα και αποτελεί απόδειξη παντοδυναμίας. Το πάχος είναι μια ανυπόφορη ντροπή. Σύμφωνα με την E. Kensteberg (1972) το Ιδεατό Εγώ προβάλλεται στο επίπεδο του σώματος. Παράλληλα παρατηρείται απέχθεια για τη σεξουαλικότητα και άρνηση των αλλαγών του σώματος, που φυσιολογικά επέρχονται στην εφηβεία.
Ο Brusset (1977) και η Kestenberg (1972) μιλούν για την μεγάλη ναρκισσιστική επένδυση του σώματος. Αυτοί οι έφηβοι δεν μπορούν να έχουν μια ψυχική ταυτότητα διαφορετική από την σωματική ταυτότητα. Το σώμα γίνεται μέρος μιας αμυντικής μεγαλομανιακής ιδανικοποίησης είναι ιδεατό, άφθαρτο και αγνό. Πρόκειται για μια αφαίρεση που εκφράζει την ανάγκη ελέγχου και κυριαρχίας, την ανάγκη ταυτοποίησης με την παντοδύναμη μητρική εικόνα.
Ο οργασμός του φαγητού. Η ευχαρίστηση του να μην καλύπτεις τις ανάγκες σου.
Οι ανορεξικές βρίσκονται όμως σε μια παράδοξη θέση, το ιδεατό σώμα είναι αντικείμενο επιθυμίας, ενώ το πραγματικό σώμα είναι αντικείμενο μίσους. Σύμφωνα με την Kenstemberg (1975) για την ανορεξική η κατάσταση τής ένδειας είναι σημαντικότερη από την ικανοποίηση. Ο “οργασμός τής πείνας” περιγράφει την ευχαρίστηση πού δεν αναζητείται στην άμεση ικανοποίηση αλλά συνδέεται με τον θρίαμβο πού δίνει η μη ικανοποίηση των αναγκών.
Ο Ph. Jeammet (1980) συνοψίζει με τρόπο παραστατικό την προβληματική του σώματος στην εφηβεία «η προσφυγή στο σώμα είναι ο κατά προτίμηση τρόπος έκφρασης της εφηβείας». Το σώμα αποτελεί ένα σταθερό σημείο για μια προσωπικότητα που ψάχνεται και που έχει μια εικόνα εαυτού ακόμη ασταθή.
Είναι ένα σημείο συνάντησης του μέσα και του έξω σημειώνοντας τα όρια. Το σώμα είναι μια παρουσία την ίδια στιγμή οικεία και ξένη: είναι κάτι που σου ανήκει και ταυτόχρονα αναπαριστά κάποιον άλλον, κυρίως τους γονείς. Εν τέλει το σώμα είναι ένα μήνυμα που απευθύνεται στους άλλους. Μέσα από την μόδα, επιβεβαιώνει το να ανήκεις κάπου.
