Το παιδί μου έγινε ξαφνικά κακός μαθητής! Τι φταίει;

Τι συμβαίνει όταν τα παιδιά εμφανίζουν ξαφνικά και χωρίς προφανή αιτία πολύ κακές επιδόσεις στο σχολείο; Πολλές φορές το πρόβλημα μπορεί να οφείλεται στις υπερβολικές προσδοκίες των γονιών. Πολύ συχνά, οι γονείς φορτώνουν τα παιδιά με τα δικά τους όνειρα και συνάμα, με ενοχές. Ο ναρκισσισμός τους μπορεί να γίνει πηγή δυστυχίας για το παιδί και τότε εκείνο εγκλωβίζεται σε ενοχές. Νιώθει ανίκανο, και αποστασιοποιείται.

 Mια τέτοια περίπτωση μας διηγείται ο ψυχοθεραπευτής Lucio Della Seta*

Η ιστορία του Τζιοβάνι

Πριν από 25 χρόνια γεννήθηκε ο Τζιοβάνι. Ο πατέρας του και η μητέρα του κατάγονταν από  ξεπεσμένες οικογένειες εύπορων ευγενών. Για να μετριάσουν αυτό το αίσθημα της ήττας που ένιωθαν και οι δυο υιοθέτησαν μια συμπεριφορά υπεροψίας προβάλλοντας ο καθένας τη δική του οικογένεια ως ανώτερη από την άλλη. Εκτός αυτού αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν τον γιο τους. Αποφάσισαν πως θα γινόταν διευθυντής ορχήστρας διότι και οι δυο αγαπούσαν την μουσική και ο γιος θα γινόταν το μέσο που θα τους οδηγούσε και πάλι στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας. Ήταν καλοί άνθρωποι αλλά δεν μπορούσαν να ανοίξουν έναν ειλικρινή διάλογο με τον ίδιο τους τον εαυτό.

Δεν έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση του μικρού, στη μουσική παιδεία αλλά βάλθηκαν να τον εκθειάζουν ως μελλοντικό Μεγάλο Μαέστρο. Το δωμάτιο του Τζιοβάνι έγινε ένας μικρός ναός της μουσικής με προσωπογραφίες μουσικών, με πιάνο, με δίσκους από όπερες. Στα 3 του χρόνια τον έβαλαν πάνω στο τραπέζι με μια ράβδο στο χέρι για να διευθύνει τη συμφωνική ορχήστρα που ακουγόταν από το πικ απ! Ο ίδιος ενθουσιασμός επεκτάθηκε και στους παππούδες του παιδιού.

Ο Τζιοβάνι ήταν πολύ έξυπνο παιδί. Ακόμα και μέσα στην παγίδα στην οποία είχε εγκλωβιστεί μεγαλώνοντας, καταλάβαινε πολλά πράγματα που έρχονταν σε αντίθεση με την για την οικογενειακή νευρωτική ματαιοδοξία. Η ζωή του άρχισε να κινείται πάνω σε δυο γραμμές, το μυαλό του χωρίστηκε στα δυο. Με το ένα μισό ζούσε φανταστικές στιγμές δόξας, ανωτερότητας, παντοδυναμίας και με το άλλο ένιωθε να μεγαλώνει μέσα του η αμφιβολία και ο φόβος της ανικανότητας.  Στα 18 με το απολυτήριο του λυκείου ήρθε η καταστροφή.

Τα χρήματα δεν επαρκούσαν για τις μακροχρόνιες μουσικές σπουδές που έπρεπε να κάνει. Ο Τζιοβάνι άρχισε να καταλαβαίνει πως δεν είχε τη δυνατότητα να κάνει την καριέρα που του είχαν επιβάλλει οι γονείς. Θα μπορούσε να γίνει δάσκαλος μουσικής ή οργανοπαίχτης αλλά αυτό βλέπετε, ήταν μη αποδεκτή εργασία… Οι ματαιωμένες προσδοκίες, τα πολλά χρόνια αγωνίας, ο φόβος μήπως δε σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, μετατράπηκαν σε σοβαρή κατάθλιψη. Ευτυχώς ήταν δυνατός, με την βοήθεια ευαίσθητων και έξυπνων ανθρώπων κατάφερε να την ξεπεράσει.

Πώς όμως να ξεπληρωθεί αυτός ο άνθρωπος για τον πόνο της βαριάς ενοχής που του φόρτωσε ο ναρκισσισμός των γονιών;

Οι προσδοκίες αυτού του τύπου έχουν το χαρακτηριστικό να μην ικανοποιούνται ποτέ όχι μόνο επειδή συνήθως είναι μη ρεαλιστικές αλλά επειδή το άγxος των γονιών είναι τέτοιο που δεν εξαλείφεται από εξωτερικούς παράγοντες όσο θετικοί και αν είναι αλλά μόνο από εσωτερικές διεργασίες που οδηγούν σε νέα στάση απέναντι στη ζωή και στον εαυτό.  Οι νόμοι της ψυχής δεν επιτρέπουν να διαμορφώνουμε θετική γνώμη για τον εαυτό μας μέσα από επιτυχίες άλλων ακόμα και όταν μιλάμε για τα παιδιά μας. Μπορεί να νιώθουμε ικανοποιημένοι αλλά αν θέλουμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι το καλό αποτέλεσμα οφείλεται στην δική μας αξία, νιώθουμε την γεύση της αυταπάτης και η πρωτογενής ψυχική κατάσταση δεν αλλάζει.

Τι συμβαίνει όταν  φορτώνουμε τα παιδιά με τις δικές μας επιθυμίες;

Το παιδί μας αναγκάζεται να ζει με ένα διαρκές ενοχικό αίσθημα. Εισπράττει την αίσθηση της ανικανότητας για τον εαυτό του αφού δεν μπορεί να εκπληρώσει τις επιθυμίες των άλλων. Νιώθει καταδικασμένο στην αποτυχία νιώθει πόνο για τη δυστυχία των πάντοτε απογοητευμένων γονιών. Δεν έχει καν προσωπικό στόχο στη ζωή του. Και δεν μπορεί καν να διανοηθεί την πραγματικότητα. Ότι οι γονείς ζητούν την δική τους αυτοεκτίμηση.

Βαρυφορτωμένο με αυτόν τον τρόπο το παιδί κινδυνεύει να γίνει ένα άτομο που περνάει από περιόδους άγχους σε περιόδους κατάθλιψης. Στην πραγματικότητα οι προσδοκίες των γονιών συνδέονται με τον δικό τους ναρκισσισμό και ενοχοποιούν τα παιδιά.

Ο πατέρας για παράδειγμα που με επιμέλεια και σοβαρή προσπάθεια φαίνεται να τα έχει καταφέρει στη ζωή του απαιτεί από τον γιο του να είναι πρώτος μαθητής. Σαν παιδί ο γιος αντιλαμβάνεται αυτή τη γονεική επιθυμία και προσπαθεί να την ικανοποιήσει. Στην εφηβεία όμως, ενδέχεται να μη μπορεί καν να συγκεντρωθεί στο διάβασμα και να πέσει σε βαριά κρίση. Να θέλει να μελετάει αλλά να του λείπει η απαιτούμενη ενέργεια. Και αν αρχίσει να παίρνει χαμηλούς βαθμούς, τότε διακατέχεται από άγχος και αυτό μειώνει ακόμα περισσότερο την ικανότητα μελέτης. Οι εκπλήξεις που η μία διαδέχεται την άλλη και η αγανάκτηση του πατέρα το οδηγούν σε άγχος και μίσος για τον εαυτό του με αποτέλεσμα να έχουν νευρικά ξεσπάσματα. Ακόμα και αν οι γονείς αντιληφθούν το λάθος και προσπαθήσουν να αποφορτίσουν την ατμόσφαιρα, το παιδί θα συνεχίσει να αισθάνεται ένοχο και θα αμφισβητήσει την ειλικρίνεια της παρηγορητικής αυτής στάσης.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς;

Υπάρχουν περιπτώσεις γονέων που δεν εντάσσονται απολύτως στο χώρο του προβαλλόμενου ναρκισσισμού. Κάθε γονιός έχει αξίες και εμπειρίες που θέλει να μεταφέρει και στα παιδιά του, τρέφοντας τις αντίστοιχες προσδοκίες που όταν δεν εκπληρώνονται τον φέρνουν αντιμέτωπο με τα δικά του προβλήματα. Για κάθε περίπτωση χωριστά ο κάθε γονιός πρέπει με τον δικό του τρόπο να βρει τη λύση. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα αντιμετώπισης ενός τέτοιου ζητήματος.

Η ιστορία της Μαρίας

Μια μητέρα προικισμένη με άριστη ψυχολογική διαίσθηση μου διηγήθηκε μια πετυχημένη πρωτοβουλία. Ήταν διαζευγμένη και εργαζόμενη και όταν η δεκατετράχρονη κόρη της άρχισε να εμφανίζει προβλήματα με το διάβασμα αντέδρασε σε ένα ασυνήθιστο αλλά πολύ αποτελεσματικό τρόπο!

Δεν τρομοκρατήθηκε, κατάλαβε έγκαιρα ότι το πρόβλημα της μικρής δεν ήταν το διάβασμα και το σχολείο όσο το αίσθημα της ήττας απέναντι στις προσδοκίες της μητέρας. Το Υπερεγώ της κόρης περιείχε μια πολύ αυστηρή εικόνα της μητέρας που ήταν σοβαρή αφοσιωμένη, σωστή, εργατική, επιμελής, γεμάτη αυταπάρνηση. Αποφάσισε λοιπόν, να τσαλακώσει αυτήν την εικόνα! ‘Αρχισε να φανερώνει τα μειονεκτήματά της που ως τότε έκρυβε επιμελώς. Ξεκίνησε να παραμελεί το σπίτι, να σκορπάει ρούχα,να αφήνει ξέστρωτο το κρεβάτι. Έπαψε να μαγειρεύει κάθε μέρα, αγόραζε έτοιμο φαγητό, έβγαινε με φίλοςυ τα βράδια και καλούσε κόσμο στο σπίτι, πράγματα σπάνια μέχρι, τότε.

Τι αποτέλεσμα είχε;

Αυτή η αλλαγή απάλυνε το άγχος της κόρης που δε χρειαζόταν πλέον να συγκρίνεται με την εικόνα της αφύσικα ακραίας τελειότητας. Το Υπερεγώ της προς στιγμήν βουβάθηκε. Σε σύντομο χρονικό διάστημα άρχισε και πάλι να διαβάζει αν και λιγότερο εντατικά από ότι πριν. Με τον καιρό η μητέρα βέβαια, επανήλθε στην φυσιολογική της συμπεριφορά αλλά το πρόβλημα είχε λυθεί χάρη στην απόφασή της να φανερώσει την αρνητική της εικόνα. Όποιος γονιός μπει στον πειρασμό να μιμηθεί αυτή την μητέρα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός. Η διαδικασία που ακολούθησε η μητέρα δεν ήταν θέατρο, η μέθοδος για να είναι αποτελεσματική πρέπει να είναι απελευθερωτική και για τον γονέα και για το παιδί.

 

 

Ο Lucio Della Seta είναι ψυχαναλυτής της σχολής του Υung. Είναι μέλος του “International Association for Analytical Psychology” και συγγραφέας του βιβλίου Νικήστε τις ενοχές που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιταμός.

Σχετικά άρθρα