Πώς θα βοηθήσω το παιδί να ξεπεράσει τους φόβους του;

Σε προηγούμενη ανάρτηση εξηγήσαμε τι είναι οι παιδικοί φόβοι, ποιοι φόβοι θεωρούνται φυσιολογικοί ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, αλλά και πότε θα χρειαστεί να ανησυχήσουμε ως γονείς και να ζητήσουμε μία πιο εξειδικευμένη βοήθεια. Χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας ότι οι παιδικοί φόβοι είναι ένα φαινόμενο βιολογικά και ψυχολογικά φυσιολογικό. Ένα μεγάλο αριθμό φόβων το παιδί τους ξεπερνά μέσα από φυσιολογικές διαδικασίες. Από την άλλη πλευρά, συγκεκριμένοι φόβοι έχουν ένα προστατευτικό ρόλο (π.χ. είναι σημαντικό το παιδί να φοβάται τις πρίζες), και έτσι ως γονείς είναι σημαντικό να διδάξουμε στα παιδιά ένα φόβο μέτριου βαθμού για συγκεκριμένα γεγονότα ή καταστάσεις (π.χ. για άγνωστα πρόσωπα, για συνέπειες ριψοκίνδυνων πράξεων).

Στην ενότητα αυτή θα συζητήσουμε για τη διαδικασία με την οποία τα παιδιά αναπτύσσουν συγκεκριμένους φόβους, και πώς μπορούμε εμείς ως γονείς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να τους αντιμετωπίσουν.

Γράφει η Κλινική Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια, κυρία Αναστασία Σοφιανοπούλου, (μέλος της επιστημονικής  ομάδας της είναι καθηγήτριας Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κυρίας Αναστασίας Καλαντζή – Αζίζι)

Πώς εμφανίζονται οι φόβοι στα παιδιά;

Σημαντικός είναι αρχικά ο ρόλος που διαδραματίζουν οι γενετικοί παράγοντες. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά έχουν «εκ φύσεως», λόγω της ιδιοσυγκρασίας τους, ένα γενικό επίπεδο αντίδρασης σε όλα τα συναισθήματα: κάποια παιδιά είναι περισσότερο ευάλωτα συναισθηματικά, ευαίσθητα ή αγχώδη σε σύγκριση με κάποια άλλα. 

Οι προσωπικές εμπειρίες όμως του κάθε παιδιού είναι αυτές που θα καθορίσουν τη μορφή και την ένταση του φόβου απέναντι σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Το παιδί μαθαίνει να φοβάται συγκεκριμένα αντικείμενα και καταστάσεις, μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες:

α) Από τις συνέπειες που μπορεί να έχει μία συμπεριφορά, π.χ. αν ένας σκύλος δαγκώσει το παιδί ή εάν βάλει το χέρι του στην πρίζα και το ρεύμα το «τινάξει» πίσω. Το παιδί μπορεί να αναπτύξει ένα φόβο, όταν βιώσει το ίδιο τις συνέπειες μίας κατάστασης ή αν είναι απλός παρατηρητής (π.χ. να δει ένα σκύλο να δαγκώνει ένα άλλο παιδί)

β) Από την παρατήρηση του τρόπου που συμπεριφέρονται σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του παιδιού, κυρίως οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέλφια ή άλλοι σημαντικοί ενήλικοι. Το παιδί μαθαίνει να φοβάται τα αντικείμενα ή τις καταστάσεις που φοβούνται και οι γονείς του, για παράδειγμα. Αυτό συμβαίνει, καθώς τα παιδιά αποκωδικοποιούν τα μηνύματα του φόβου για αντικείμενα ή καταστάσεις στις αντιδράσεις των γονιών τους (ανοιχτά μάτια, ανυψωμένα φρύδια, άλλες σωματικές αντιδράσεις). Για το λόγο αυτό και συχνά συναντάμε στις οικογένειες το φαινόμενο της διαγενεακής μεταφοράς των φόβων και των φοβιών, δηλαδή η γιαγιά, η μητέρα και το παιδί να φοβούνται εξίσου ίδια αντικείμενα ή καταστάσεις (π.χ. τα σκυλιά).

γ) Τέλος τυχαία γεγονότα μπορεί να συνδεθούν στο μυαλό του παιδιού με μία δυσάρεστη εμπειρία, με αποτέλεσμα το ίδιο τυχαίο γεγονός στο μέλλον να ενεργοποιεί στο παιδί συναισθήματα φόβου. Στις περιπτώσεις αυτές οι αντιδράσεις του παιδιού είναι έντονες απέναντι σε ερεθίσματα που δε θα αναμέναμε να φοβάται (π.χ. η λευκή μπλούζα του γιατρού, συγκεκριμένα παιχνίδια ή αντικείμενα, κλπ.).

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αντιμετωπίσει τους φόβους του;

Οι προτάσεις που ακολουθούν είναι πολύ σημαντικές για να βοηθήσουμε το παιδί μας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους φόβους του, ώστε αυτοί να μην επιμείνουν, και να υπάρχει έτσι αυξημένη πιθανότητα να εξελιχθούν στο μέλλον σε φοβίες.

  • Ακούμε με προσοχή και κατανόηση το φόβο του παιδιού, εξηγούμε ότι ο φόβος είναι κάτι φυσιολογικό, και διαβεβαιώνουμε ότι αυτό που φοβάται στην πραγματικότητα δεν είναι επικίνδυνο (εάν είναι εφικτό δείχνουμε εμείς ένα παράδειγμα στο παιδί, π.χ. αν το παιδί φοβάται τα σκυλιά, πλησιάζουμε εμείς και χαϊδεύουμε ένα σκύλο).
  • Εξηγούμε στο παιδί ότι όλα τα παιδιά στην ηλικία του έχουν φόβους, αλλά ότι και εμείς όταν ήμασταν παιδιά είχαμε φόβους, και μάθαμε να τους ξεπερνάμε. Δείχνουμε στο παιδί πρακτικούς τρόπους για να αντιμετωπίζει το φόβο του ή του λέμε εμάς τι μας είχε βοηθήσει στην ηλικία του να αντιμετωπίσουμε κάτι που φοβόμασταν.
  • Δίνουμε τη δυνατότητα στο παιδί να εξοικειωθεί με το φοβικό αντικείμενο με την παρουσία και την ασφάλεια ενός οικείου προσώπου, ακολουθώντας το ρυθμό του παιδιού.
  • Προετοιμάζουμε το παιδί για μία επερχόμενη εμπειρία που ενδεχομένως το φοβίσει, π.χ. μία ιατρική εξέταση. Χρειάζεται να είμαστε ειλικρινείς και να το διαβεβαιώσουμε ότι αυτό είναι κάτι που θα περάσει. Το παιχνίδι με το παιδί μπορεί να αποτελέσει ένα βοηθητικό μέσο για να πετύχουμε αυτό το σκοπό.
  • Χρειάζεται να ελέγχουμε τους δικούς μας φόβους και αντιδράσεις, καθώς τα παιδιά μας μιμούνται.
  • Ενισχύουμε το παιδί όταν ξεπεράσει ένα φόβο του (αποτελεί σημείο αναφοράς για μελλοντικούς φόβους, το παιδί δηλαδή θα έχει ήδη αναπτύξει κάποιες στρατηγικές ώστε να ελέγχει και άλλους φόβους ή φόβους που θα εμφανιστούν στο μέλλον).

Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουμε:

  • Δεν αγνοούμε τους φόβους του παιδιού.
  • Δε γελοιοποιούμε τους φόβους του παιδιού.
  • Δε το συγκρίνουμε με άλλα (μικρότερα) παιδιά.
  • Δεν εξαναγκάζουμε το παιδί να εξοικειωθεί με ένα ερέθισμα που φοβάται.
  • Δεν απομακρύνουμε το φοβικό αντικείμενο, καθώς έτσι μειώνουμε τις πιθανότητες το παιδί να εξοικειωθεί με αυτό και να σταματήσει κάποια στιγμή να το φοβάται.
  • Δεν απειλούμε/ εκφοβίζουμε το παιδί με ζώα, ανθρώπους ή αντικείμενα για να το συμμορφώσουμε ή να το πειθαρχήσουμε.
  • Ελέγχουμε και εμείς τις δικές μας φοβικές αντιδράσεις, προσπαθούμε να είμαστε ήρεμοι και γαλήνιοι όταν το παιδί μας είναι παρόν.

Πώς πρέπει να συμπεριφέρομαι στο παιδί;

Αρκετές φορές μπορούμε να προλάβουμε την εμφάνιση φόβων ή φοβιών στο παιδί. Γνωρίζουμε ότι το παιδί με υψηλή αυτοπεποίθηση έχει χαμηλότερες πιθανότητες να εμφανίζει φόβους σε σχέση με εκείνο που έχει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του. Επομένως χρειάζεται:

  • Έπαινος και ενίσχυση, που αυξάνουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού.
  • Να κατανοήσει το παιδί ότι έχει τις ικανότητες να ασκεί έλεγχο στο περιβάλλον του.
  • Να εξηγήσουμε στο παιδί ότι το εμπιστευόμαστε να εξερευνήσει νέα πεδία, αλλά ταυτόχρονα είμαστε κοντά του να το προστατεύσουμε από πιθανούς κινδύνους.
  • Να εξασφαλίζουμε ένα οικογενειακό περιβάλλον που κυριαρχούν η αποδοχή, η ασφάλεια, η ενθάρρυνση και η στοργή απέναντι στο παιδί.

Πότε χρειάζεται να ανησυχώ;

Υπενθυμίζουμε ότι καλό είναι να ανησυχούμε και να ζητάμε τη συμβουλή κάποιου ειδικού, όταν:

  • οι φόβοι είναι ασυνήθιστοι για την ηλικία του παιδιού,
  • οι φόβοι παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του παιδιού,
  • οι αντιδράσεις του παιδιού είναι ιδιαίτερα έντονες,
  • το παιδί είναι ιδιαίτερα ανήσυχο και η καθημερινότητά του επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό.

Βιβλιογραφία

  • Brazelton, B.T. (1998). Τα αναπτυξιακά προβλήματα του βρέφους και του νηπίου: η ιατρο-ψυχολογική αντιμετώπισή τους (5η έκδοση). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
  • Δημητρίου – Χατζηνεοφύτου Λ. (1997). Τα 6 πρώτα χρόνια της ζωής. Αθήνα: Singular Publications.
  • Herbert, M. (1998). Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας, Τόμος Α’ (10η έκδοση). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Σχετικά άρθρα