Γιατί φοβάμαι τόσο πολύ τις ασθένειες;

Επαναλαμβανόμενες εξετάσεις, συνεχείς επισκέψεις σε γιατρούς, ανησυχία έντονη για συμπτώματα και πιθανές ασθένειες. Η υποχονδρίαση μπορεί να προκαλέσει μεγάλη δυσλειτουργία στην καθημερινότητα ενός ανθρώπου. Που οφείλεται και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Μας απαντά η  Ψυχολόγος και Γνωσιακή- Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια, Λητώ καλογεράκη 

Υποχονδρίαση: Η περίπτωση της Μαρίας

Η Μαρία, καθηγήτρια 47 χρόνων, αναζήτησε θεραπεία αφού για χρόνια αντιμετώπιζε τον φόβο μήπως έχει καρκίνο και δεν αντιληφθεί τα πρώιμα συμπτώματα εγκαίρως. Η ιδέα αυτή την οδηγούσε στο να ελέγχει συνεχώς το σώμα της για μικρό-εξογκώματα και εξανθήματα, για υπολείμματα αίματος (πχ στα ούρα), να επαγρυπνεί για μικρούς ανεξήγητους πόνους, να ελέγχει στο διαδίκτυο για πιθανά συμπτώματα που μπορεί να έχει. Υπέβαλλε τον εαυτό της σε συνέχεις εξετάσεις όταν αντιλαμβανόταν κάτι «ανησυχητικό». Είχε καταλήξει να αδυνατεί να ασχοληθεί με κάτι άλλο εκτός από την κατάσταση της υγείας της, παραλυμένη από αυτόν τον φόβο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί ούτε στην δουλειά ούτε στην καθημερινότητά της. Ένα χρόνο πριν είχε χάσει την μητέρα της από καρκίνο.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματός της ήταν πολύ βασικό να κατανοήσει την σημασία που παίζει ο παράγοντας του άγχους για την υγεία της στην εξήγηση του προβλήματος της. Ήταν κομβικό να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ του «έχω καρκίνο» και του «φοβάμαι ότι έχω καρκίνο», να υιοθετήσει μίας διαφορετική εξήγηση για το πρόβλημα. Παράλληλα ήταν αναγκαίο να παλέψει ενάντια σε αυτόν τον φόβο σταματώντας να τον τρέφει (πχ με συνεχείς εξετάσεις και ελέγχους στο σώμα της). Με άλλα λόγια, έμαθε να «εκθέτει» σταδιακά και με ελεγχόμενο τρόπο τον εαυτό της σε καταστάσεις που πυροδοτούσαν το άγχος της ώστε σιγά σιγά να πάψουν να τις διακινούν τόσο έντονα συναισθήματα. Έμαθε ότι το είναι φυσιολογικό το άγχος να παράγει σωματικά αισθήματα (όπως πόνους στην κοιλιά και «σφιξίματα») που δεν πρέπει να παρερμηνεύει. Παράλληλα ωφελήθηκε πολύ από την χρήση της τεχνικής της χαλάρωσης, μιας μεθόδου με την οποία, με χρήση αναπνοών, μαθαίνουμε να ρυθμίζουμε τα επίπεδα άγχους στο σώμα μας. Κατάφερε σταδιακά να διακρίνει πότε χρειάζεται αντικειμενικά μια εξέταση και πότε κάτι τέτοιο είναι ένας (ανεπιτυχής) τρόπος κατευνασμού του άγχους. Σταδιακά ξαναγέμισε την ζωή της με ευχάριστα κομμάτια και ασχολίες που της είχε στερήσει ο φόβος και κατάφερε να κάνει την στροφή από την ενασχόληση με την αρρώστια και το θάνατο ξανά στην ζωή.

 Τι είναι η υποχονδρίαση;

 Τα άτομα με υποχονδρίαση βασανίζονται από τον έντονο φόβο ή την ιδέα ότι πάσχουν από μία σοβαρή ασθένεια, χωρίς όμως κάτι τέτοιο να συνοδεύεται από επαρκή στοιχεία που να συνηγορούν στην ύπαρξη κάποιας οργανικής παθολογικής κατάστασης. Τείνουν να βασίζουν τον φόβο αυτόν στην παρερμηνεία φυσιολογικών σωματικών αισθημάτων ή συμπτωμάτων ελάσσονος σημασίας  (πχ. ενοχλήσεις, μυϊκοί πόνοι, σωματικά άλγη, κούραση) τα οποία μεταφράζουν ως ένδειξη ύπαρξης σοβαρής νόσου.

Εμφανίζουν έντονη ενασχόληση γύρω από τα θέματα της υγείας που συνήθως περιλαμβάνει αυξημένη εγρήγορση, ετοιμότητα και επαγρύπνηση για οποιαδήποτε σωματική αλλαγή. Συχνά αναλώνονται σε επαναλαμβανόμενες ιατρικές επισκέψεις, εξετάσεις και εργαστηριακούς ελέγχους και παρά τις συνεχείς ιατρικές διαβεβαιώσεις, η ανησυχία τους δεν καθησυχάζεται μιας και δεν πείθονται από τα αρνητικά ιατρικά αποτελέσματα, ερμηνεύοντάς τα ως αποτυχία ανίχνευσης της τρομερής αρρώστιας παρά ως ένδειξη καλής υγείας. Συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης προς τους γιατρούς που δεν μπορούν να εντοπίσουν το πρόβλημα δεν είναι σπάνια. Από την άλλη, πολλές φορές τα άτομα με υποχονδριακούς φόβους αγγίζουν το άλλο άκρο. Αποφεύγουν να υποβληθούν σε εξετάσεις λόγω του ίδιου φόβου με αποτέλεσμα κάποιες φορές να εκθέτουν τον εαυτό τους σε πραγματικό κίνδυνο.

Πώς μπορεί να επηρεάσει τη ζωή ενός ασθενούς; 

Η υποχονδρίαση μπορεί να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για το άτομο που την υπόκειται, καθώς και για τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Πολλές φορές απορροφάται σε έναν φαύλο κύκλο συνεχούς ενασχόλησης με την ασθένεια, περιττών ελέγχων, αναζήτησης διαβεβαιώσεων από γιατρούς, συγγενείς ή φίλους που όμως ποτέ δεν φαίνεται να είναι αρκετές να καταπραΰνουν το άγχος για την υγεία (ή καλύτερα την ανησυχία/αναμονή της αρρώστιας). Τα υποχονδριακά συμπτώματα μπορεί να φτάσουν σε τέτοια ένταση ώστε να διαταράξουν σημαντικά την ζωή του ατόμου, εμποδίζοντάς το να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του, στην δουλειά του, επηρεάζοντας τις κοινωνικές του σχέσεις του και την ποιότητα της ζωής του.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που προδιαθέτουν και διαιωνίζουν το πρόβλημα: Η γνωσιακή- συμπεριφορική θεώρηση

 Η γνωσιακή- συμπεριφορική κατανόηση της υποχονδρίασης κάνει λόγο για προδιαθεσικούς παράγοντες από την προσωπική ιστορία του ατόμου όπως εμπειρίες σχετιζόμενες με την ασθένεια πχ. προσωπική εμπειρία, ενημέρωση από τρίτους ή πληροφορίες από ΜΜΕ που συμβάλουν στην διαμόρφωση  γενικών πεποιθήσεων του ατόμου γύρω από τα συμπτώματα (πχ. «κάθε σωματικό σύμπτωμα πρέπει να έχει πάντα μια διακριτή παθολογική αιτία», «κάθε σύμπτωμα είναι σοβαρό»), την ασθένεια και τις επιπτώσεις της (πχ «ο καρκίνος παραμορφώνει, αν μου συμβεί μπορεί να καταλήξω παράλυτος, ακροτηριασμένος κτλ») ή την προσωπική ευαλωτότητα  (πχ. «υπάρχει ιστορικό στην οικογένεια, πρέπει να προσέχω»). Οι πεποιθήσεις αυτές μπορεί να ενεργοποιηθούν με κάποιο γεγονός πχ. μια είδηση για ασθένεια, ασθένεια σε πρόσωπο του περιβάλλοντος. Βασικό στοιχείο στην διατήρηση του προβλήματος είναι η παρερμηνεία των σωματικών συμπτωμάτων, η επιλεκτική προσοχή σε «ενδείξεις» πιθανής ασθένειας με παράλληλη υποτίμηση ενδείξεων που συνηγορούν στην καλή υγεία καθώς και ένα σύνολο συμπεριφορών όπως ο συνεχής ιατρικός έλεγχος καθώς και συμπεριφορές αποφυγής με τις οποίες το άτομο τελικά καταφέρνει να ενδυναμώνει τον φόβο στην προσπάθειά του να απαλλαγεί από αυτό.

Βιβλιογραφία:

Carr, A. & McNulty, M. (2006). The Handbook of Adult Clinical Psychology.  Routledge.

Wells, A. (1997) Cognitive Therapy of Anxiety Disorders: A Practical Guide. J. Wiley & Sons.

Σχετικά άρθρα