Γιατί φοβάμαι τόσο πολύ τις κατσαρίδες;

Φοβίες: Κομμάτι της ζωής μας;

Πληθώρα ερεθισμάτων μπορούν να αποκτήσουν φοβικό χαρακτήρα ακόμη και ένας κλόουν ή ένα χρώμα. Αυτό όμως που προκαλεί εντύπωση δεν είναι τόσο το είδος του φοβικού αντικειμένου όσο το μέγεθος της δυσλειτουργίας που μπορεί μια φοβία να επιφέρει στη ζωή ενός ατόμου.

Γράφει ο Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής, Μάριος Μ. Βρυώνης

Μια τέτοια περίπτωση έντονης φοβίας αφορούσε μια κοπέλα που διακατεχόταν από έναν έντονο φόβο για τις γάτες. Η κοπέλα αυτή ήταν συνεχώς σε εγρήγορση μήπως και έρθει αντιμέτωπη με κάποια γάτα και για αυτό το λόγο απέφευγε να κάνει βόλτες στη γειτονιά της. Ορισμένες φορές έβλεπε εφιάλτες που αφορούσαν γάτες ενώ χρησιμοποιούσε δικαιολογίες για να μην επισκέπτεται φίλους που είχαν στο σπίτι τους γάτες. Η παρακολούθηση ακόμα και ενός ντοκιμαντέρ με γάτες της προκαλούσε νευρικότητα καθώς σκεπτόταν ότι ανά πάσα στιγμή ήταν πιθανό να εμφανιστεί μπροστά της μια γάτα. Γίνεται κατανοητό ότι  σε μια τέτοια περίπτωση απαιτείται άμεση αντιμετώπιση λόγω της σημαντικής έκπτωσης που προκαλεί η φοβική διαταραχή στη λειτουργικότητα του ατόμου.

Πώς δημιουργούνται οι φοβίες;

Σχετικά με το αιτιολογικό υπόβαθρο των φοβιών έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες χωρίς ωστόσο να υπάρχει μια πλήρης και ικανοποιητική ερμηνεία. Για παράδειγμα έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι πολλές φοβίες βασίζονται σε τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος (μαθησιακή θεωρία) ή η υπόθεση ότι οι φοβίες οφείλονται σε άλυτες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας (ψυχαναλυτική θεωρία).

Υποστηρίζεται ακόμη ότι βιολογικοί/κληρονομικοί παράγοντες μπορούν να επιδράσουν στην εμφάνιση των φοβιών καθώς έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο βιολογικοί συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων με φοβίες να εμφανίζουν συχνότερα φοβίες από ότι ο γενικός πληθυσμός. Σε κάθε περίπτωση αυτό που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι οι φοβίες βασίζονται σε μια υπερβολική εκτίμηση του φοβογόνου ερεθίσματος.

Πώς ξεχωρίζουμε τον φόβο από τη φοβία; 

Ο φόβος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που πηγάζει από έναν επικείμενο πραγματικό κίνδυνο και θα μπορούσαμε να πούμε ότι λειτουργεί ως ¨καμπανάκι¨  προκειμένου το άτομο να λάβει τα απαραίτητα μέτρα και να προφυλαχθεί. Πρόκειται δηλαδή για ένα μηχανισμό  προστατευτικού χαρακτήρα. Η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση. Παρόλο που το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος αυτός είναι μη ρεαλιστικός εντούτοις επιδιώκει με κάθε τρόπο να αποφύγει το φοβικό ερέθισμα.

Ποιες είναι οι πιο κοινές καθημερινές φοβίες;

Τα φοβογόνα ερεθίσματα στις λεγόμενες απλές ή ειδικές φοβίες ποικίλουν και μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περίπου 200 είδη διαφορετικών φοβιών. Οι συνηθέστερες μορφές φοβίας αφορούν ζώα και έντομα (σκυλιά, αράχνες, φίδια κλπ), μέσα μεταφοράς (αεροπλάνα, πλοία, λεωφορεία κλπ), και διάφορες καταστάσεις όπως για παράδειγμα το να βρίσκεται κανείς σε κλειστά μέρη (ασανσέρ, τούνελ) ή να οδηγεί αυτοκίνητο. Άλλα άτομα πάλι φοβούνται τα φυσικά φαινόμενα (καταιγίδες, κεραυνοί) το ύψος, το σκοτάδι, τους ξαφνικούς και δυνατούς ήχους, ενώ υπάρχουν και άτομα που εμφανίζουν έντονο φόβο στη θέα αίματος ή σε μια επικείμενη ένεση και εκδηλώνουν βραδυκαρδία αντί της συνήθους ταχυκαρδίας που παρατηρείται στις υπόλοιπες μορφές φοβιών.

Ας αναλύσουμε μια πολύ συχνή φοβία. Το φόβο της κατσαρίδας!

Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης ο άνθρωπος φοβάται ό,τι αποτελούσε κίνδυνο και προκαλούσε φόβο από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια όπως για παράδειγμα το τσίμπημα ενός φιδιού ή η παραμονή στο σκοτάδι. Πρόκειται δηλαδή για έναν εξελικτικό μηχανισμό βάση του οποίου ο άνθρωπος είναι βιολογικά και ψυχολογικά προγραμματισμένος να αντιδρά με φόβο στα ίδια ερεθίσματα σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Κατά συνέπεια τα φοβογόνα ερεθίσματα έχουν χαρακτηριστικά που πάντοτε απειλούσαν την επιβίωση του ατόμου όπως τα ζώα που έχουν περίεργη όψη ή εμφανίζονται ξαφνικά. Έχομε λοιπόν μια εξήγηση του τι σημαίνει φοβάμαι τις κατσαρίδες!

Και γιατί η αντίδραση πολλές φορές. σε μια τέτοια χαρακτηρίζεται ως υπερβολική; 

Το άτομο που εμφανίζει μια αντίστοιχη φοβία συχνά αμφιταλαντεύεται μεταξύ της συνειδητοποίησης ότι ο φόβος του είναι παράλογος και της αδυναμίας του να ελέγξει τη συμπεριφορά του με επακόλουθο να βιώνει αισθήματα θυμού, ενοχής και ανασφάλειας. Κατά συνέπεια είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε με σεβασμό και κατανόηση τα άτομα που βιώνουν ανάλογες δυσκολίες.

Οι φοβίες συχνά εκδηλώνονται με μια σειρά συμπτωμάτων όπως τρέμουλο, εφίδρωση, ταχυπαλμίες, αισθήματα πανικού και έντονης ανησυχίας, ναυτία, αίσθημα λιποθυμίας, αρνητικές σκέψεις κλπ. Τα συμπτώματα αυτά όταν έχουν παρατεταμένη διάρκεια είναι πιθανό να επιφέρουν επιπλέον οργανικά και ψυχολογικά προβλήματα όπως κατάθλιψη, δυσθυμία, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, γαστρεντερικές διαταραχές, αυξημένη αρτηριακή πίεση, εκδήλωση άσθματος κλπ. Ορισμένες φορές άτομα που εμφανίζουν φοβίες καταφεύγουν σε κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον έντονο και παράλογο φόβο τους.      

Πότε απευθύνομαι στο γιατρό για μια φοβία;

Το βασικότερο κριτήριο για να ζητήσει κάποιος βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας είναι ο βαθμός λειτουργικότητάς του. Όταν η φοβία παρεμποδίζει σημαντικά την καθημερινή ρουτίνα του ατόμου, τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις ή τις κοινωνικές του δραστηριότητες, τότε το άτομο αυτό οφείλει να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ώστε να λάβει την κατάλληλη βοήθεια. Είναι εξίσου σημαντικό το άτομο να μην αφήνει για μεγάλο χρονικό διάστημα τον εαυτό του χωρίς βοήθεια γιατί τότε είναι πολύ πιθανό να προσπαθήσει να δομήσει τη ζωή του βάση αυτής της φοβίας  εγκλωβίζοντας τον εαυτό του σε ένα φαύλο κύκλο συνεχών αποφυγών και περιορισμών.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σχετικά άρθρα