Οι σχολές της ψυχοθεραπείας: Πώς να διαλέξω ψυχοθεραπευτή

<p style="text-align: justify;" align="center"><strong>Ψυχολογικές Θεραπείες: Ξεκαθαρίζοντας το Τοπίο</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Πολλές φορές ακούμε φράσεις όπως "<em>Έχω κάνει ψυχανάλυση με μια ψυχολόγο</em>", “<em>Μετά την γέννα η γυναίκα μου έχει πάθει κατάθλιψη και δεν ξέρουμε αν πρέπει να πάμε σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο”</em>. Επιπλέον, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο η λέξη "shrink" μεταφράζεται ατυχώς πολλές φορές ως ψυχολόγος ή ψυχαναλυτής και η λέξη "therapy/psychotherapy" σαν ψυχανάλυση. Φαίνεται πως συχνά υπάρχει «σύγχυση» σχετικά με τα διαφορετικά επαγγέλματα που ασχολούνται με την ψυχική υγεία αλλά και τα είδη των θεραπειών.</p>
<p style="text-align: justify;">Ποια είναι λοιπόν η διαφορά ανάμεσα σε ένα/μία ψυχίατρο και ένα/μία ψυχολόγο; Ο επαγγελματίας που θα επιλέξω τι προσέγγιση πρέπει να έχει και τι σημαίνει η θεωρητική σχολή στην οποία ανήκει; Τι σημαίνει <strong>ψυχαναλυτική, συστημική, προσωποκεντρική, συμπεριφοριστική προσέγγιση</strong>; Τέλος, ποια προσέγγιση είναι η πιο αποτελεσματική για την κάθε περίπτωση;</p>
<p style="text-align: justify;">Τα ερωτήματα είναι πολλά και στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε με απλά λόγια να τα απαντήσουμε και να «ξεκαθαρίσουμε» ορισμένες έννοιες με σκοπό να βοηθηθούν οι ενδιαφερόμενοι στην επιλογή επαγγελματιών ανάλογα με τις ανάγκες τους. Αρχικά θα παρουσιαστούν οι διαφορές και οι ομοιότητες μεταξύ του/της ψυχολόγου και του/της ψυχιάτρου. Στη συνέχεια θα γίνει σύντομη αναφορά στις διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και τα χαρακτηριστικά τους. Τέλος, θα σημειώσουμε ορισμένα ερευνητικά ευρήματα για την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Ας δούμε ποιες είναι οι βασικές διαφορές μεταξύ ψυχολόγου και ψυχιάτρου</strong>. Κατ’ αρχήν τα επαγγέλματα αυτά έχουν διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Οι ψυχολόγοι έχουν κάνει συνήθως 4ετείς βασικές σπουδές Ψυχολογίας σε κάποιο πανεπιστήμιο της ημεδαπής ή της αλλοδαπής, ενώ για να ειδικευτούν σε κάποιο τομέα (όπως στην κλινική ψυχολογία, στην παιδοψυχολογία, τη σχολική ψυχολογία κ.α.) χρειάζεται απαραιτήτως αντίστοιχη μεταπτυχιακή εκπαίδευση. Οι ψυχίατροι εκπαιδεύονται σε μια ιατρική σχολή της ημεδαπής ή της αλλοδαπής και μετά ειδικεύονται στην "ψυχιατρική". Η βασική λοιπόν εκπαίδευση των δύο επαγγελμάτων είναι σαφώς διαφορετική.</p>
<p style="text-align: justify;">Ένα άλλο σημείο απόκλισης μεταξύ των δύο επαγγελμάτων είναι ο τρόπος θεραπείας. Η ψυχιατρική θεραπεία εστιάζεται περισσότερο στην αξιολόγηση των συμπτωμάτων του ασθενούς, τη διάγνωση και τη θεραπεία, κυρίως μέσω φαρμάκων. Ο ψυχίατρος έχει την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να συνταγογραφεί φάρμακα, ενώ στοχεύει στη μείωση των συμπτωμάτων του ασθενούς (βιοϊατρική φιλοσοφία). Ο ψυχολόγος που έχει εξειδικευθεί σε κάποια κλινική ή συμβουλευτική κατεύθυνση, συναντά τον θεραπευόμενό του υπό διαφορετικό πρίσμα. Ενώ μπορεί να έχει μετεκπαιδευτεί και αυτός στη διαγνωστική διαδικασία, η αξιολόγηση γίνεται συχνά μέσα από διάφορα ψυχομετρικά εργαλεία (λ.χ. ερωτηματολόγια). Η ψυχολογική θεραπεία όμως δεν συμπεριλαμβάνει φάρμακα. Ο ψυχολόγος δεν χορηγεί φάρμακα, αλλά προσπαθεί να μειώσει τα συμπτώματα του θεραπευόμενου του με άλλες ψυχολογικές τεχνικές που χρησιμοποιούν κυρίως τη δύναμη του λόγου και του συναισθήματος. Η φιλοσοφία της ψυχολογικής θεραπείας εστιάζεται στο βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο για την υγεία.</p>
<p style="text-align: justify;">Εκτός όμως από τις διαφορές τους τα δύο επαγγέλματα έχουν και ομοιότητες. Σε πρώτο πλάνο συγκλίνουν στο γεγονός ότι και ο/η ψυχίατρος και ο/η ψυχολόγος συναντούν στην εργασία τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Επιπλέον, και οι δύο επαγγελματίες μπορούν να εκπαιδευτούν ως ψυχοθεραπευτές μετά το πέρας των βασικών τους σπουδών. Τόσο η ψυχολόγος όσο και ο ψυχίατρος, κατόπιν κατάλληλης εκπαίδευσης, έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν με έναν ασθενή-πελάτη ψυχοθεραπευτικά. Η εκπαίδευση στις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις διαρκεί συνήθως από 4 έως 6 χρόνια και είναι τόσο θεωρητική όσο και βιωματική, ενώ απαιτείται ένα πρώτο πανεπιστημιακό πτυχίο όπως προαναφέρθηκε.</p>
<p style="text-align: justify;">Όσον αφορά τα<strong> είδη ψυχοθεραπείας,</strong> καταγραφές της τελευταίας δεκαετίας αναφέρουν ότι υπάρχουν περισσότερες από 400 προσεγγίσεις, που με τα χρόνια αυξάνονται όλο και περισσότερο.  Στο παρόν άρθρο θα κάνουμε μια προσπάθεια να περιγράψουμε τις πλέον γνωστές και επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις, δηλαδή αυτές που έχουν επιπλέον ερευνηθεί ενδελεχώς και χρησιμοποιούνται ευρέως.</p>
<p style="text-align: justify;">Οι περισσότερες ψυχολογικές θεωρίες στις οποίες βασίζεται η ψυχοθεραπεία εμφανίστηκαν στη διάρκεια του προηγουμένου αιώνα. Κάθε ψυχοθεραπευτική «Σχολή» δημιουργήθηκε υπό συγκεκριμένες επιστημονικές, κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες που επηρέασαν τη διαμόρφωσή της. Για παράδειγμα, η ψυχανάλυση δημιουργήθηκε σε μια ηθικοπλαστικά καταπιεστική εποχή όπου το σεξ ήταν ταμπού, ενώ ο συμπεριφορισμός σε μια εποχή που η εκβιομηχάνιση οδήγησε στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς ως μηχανιστικής.</p>
<p style="text-align: justify;">Υπάρχουν πολλές απόψεις για την κατηγοριοποίηση των ψυχοθεραπειών. Οι τρεις βασικές θεωρητικές «Σχολές» από τις οποίες πηγάζουν αντίστοιχα μοντέλα ψυχοθεραπείας είναι τρεις: Α. η Ψυχαναλυτική Σχολή, Β. η Συμπεριφοριστική Σχολή και Γ. η Ανθρωπιστική Σχολή.  Αυτές οι τρεις «σχολές» ασχολούνται καταρχήν με το μεμονωμένο άτομο και την προσωπικότητά του. Μία ακόμη σημαντική «Σχολή» που δίνει έμφαση στις οικογενειακές σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους είναι η  Οικογενειακή-Συστημική Σχολή. Ας τις δούμε όμως πιο συγκεκριμένα:</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Α. Ψυχαναλυτική Σχολή</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Εν αρχή ην ο Φρόιντ! Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είναι ο πατέρας της Ψυχανάλυσης και από τους πρώτους που μίλησε στα τέλη του 19<sup>ου</sup> αιώνα για τη «θεραπεία δια του λόγου» («talking cure»).</p>
<p style="text-align: justify;"><strong><span style="text-decoration: underline;">Ψυχανάλυση</span></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Φιλοσοφική βάση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Η Ψυχαναλυτική Σχολή, όπως την θεμελίωσε ο Φρόιντ, στηρίζεται στην <em>αιτιοκρατία</em> δηλαδή αναζητά τα αίτια που δημιουργούν το σύμπτωμα. Επιπλέον, είναι <em>τοπογραφική</em> με την έννοια ότι ενδιαφέρεται για το πως ένα γεγονός έχει καταγραφεί στο ασυνείδητο. Είναι <em>δυναμική και γενετική</em> διότι δίνει έμφαση στις συγκρούσεις των ενορμήσεων και την ενέργεια που δημιουργείται από αυτές, αλλά και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συγκρουόμενων ενδοψυχικών δυνάμεων.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική πρακτική:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Οι ψυχαναλυτές αναλύουν κατά κύριο λόγο τη <em>μεταβίβαση</em>, δηλαδή τα έντονα συναισθήματα που δημιουργούνται στους αναλυόμενους για τον αναλυτή τους και τα οποία αφορούν σημαντικά άτομα της ζωής των αναλυόμενων. Η χρήση του <em>ελεύθερου συνειρμού</em> και η <em>ερμηνεία των ονείρων</em> του αναλυόμενου είναι σημαντικές τεχνικές της ψυχαναλυτικής προσέγγισης, η οποία εστιάζει κυρίως στο παρελθόν του ατόμου.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική Σχέση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Στην κλασσική φροϋδική ψυχανάλυση η βασική στάση του αναλυτή είναι η «ουδετερότητα» και η χρήση ερμηνειών. Στις μεταγενέστερες ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις η πραγματική σχέση με τον θεραπευόμενο, δηλαδή η <em>θεραπευτική συμμαχία</em> παίζει πιο σημαντικό ρόλο. Σε κάθε περίπτωση, ο θεραπευτής αναλαμβάνει τον ρόλο του «ειδικού» που οδηγεί τον αναλυόμενό του στο δύσκολο έργο της αναδιαμόρφωσης της προσωπικότητάς του.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Συναφείς προσεγγίσεις:</span> Ενδεικτικά αναφέρουμε την <em>Αναλυτική Ψυχολογία (</em><em>C</em><em>. </em><em>Jung</em><em>), την Ατομική Ψυχολογία (</em><em>A</em><em>. </em><em>Adler</em><em>) και τη σύγχρονη Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία. </em></p>
<p style="text-align: justify;"><em>Όταν μιλάμε για ψυχανάλυση λοιπόν αναφερόμαστε μόνο σε αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο θεραπείας. Οποιοσδήποτε άλλος τρόπος λέγεται απλά ψυχοθεραπεία!</em></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Β. Συμπεριφοριστική Σχολή</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Ο Συμπεριφορισμός εμφανίστηκε ως αντίπαλο δέος της ψυχανάλυσης στις αρχές του 20<sup>ου</sup> αιώνα. Έχει τις ρίζες του στα πειράματα των I. Pavlov και B. F. Skinner και αναπτύχθηκε κυρίως μέσα από αντίστοιχες εμπειρικές μελέτες.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong><span style="text-decoration: underline;">Συμπεριφορική Θεραπεία</span></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Φιλοσοφική βάση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Η βασική αρχή του συμπεριφορισμού είναι πως η ψυχολογία οφείλει να εξετάζει μόνο τα «αντικειμενικά» και εξωτερικά γεγονότα και συμπεριφορές, δηλαδή ό,τι μπορεί να παρατηρηθεί και να μετρηθεί. Η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει παρεμβαίνοντας θεραπευτικά στην αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του, όπου στην αλλαγή της συμπεριφοράς ο ρόλος της μάθησης είναι καθοριστικός.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική πρακτική:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Οι θεραπευτές ακολουθούν ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο στο οποίο ορίζονται εξαρχής οι στόχοι της θεραπείας, τα μέσα και οι παρεμβάσεις που θα χρησιμοποιηθούν, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους θα αξιολογηθεί η πρόοδος του θεραπευόμενου. Χρησιμοποιούνται πολλές τεχνικές, μεταξύ των οποίων είναι οι τεχνικές χαλάρωσης, η συστηματική απευαισθητοποίηση, η καθοδηγούμενη φαντασία και άλλες ψυχοεκπαιδευτικές τεχνικές.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική Σχέση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Η θεραπευτική σχέση στη συμπεριφορική θεραπεία είναι σχέση δασκάλου-μαθητή. Οι θεραπευτές καθοδηγούν και ενισχύουν θετικά ή αρνητικά τους θεραπευόμενους. Η θεραπεία εστιάζει στο παρόν του ατόμου, στο περιβάλλον του και στα συμπτώματα που εμφανίζει.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Συναφείς προσεγγίσεις:</span> <em>Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία</em></p>
<p style="text-align: justify;">Είναι η πλέον γνωστή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στις μέρες μας, η οποία ενσωματώνει δύο ψυχολογικές θεωρήσεις, τον Συμπεριφορισμό και τη Γνωσιακή θεραπεία (είδος ψυχοθεραπείας όπου ο κύριος στόχος είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης του θεραπευόμενου). Στην πράξη ο θεραπευτής συνδυάζει συμπεριφορικές και γνωσιακές τεχνικές με απώτερο στόχο την αλλαγή του τρόπου σκέψης του ατόμου σε πιο υγιή μοτίβα αλλά και την εκμάθηση νέων, πιο λειτουργικών συμπεριφορών. Στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία ο θεραπευτής έχει ιδιαίτερα ενεργό ρόλο. Δρα εκπαιδευτικά και συνεργατικά με το θεραπευόμενό του και εστιάζει κυρίως στο παρόν και στη μείωση των συμπτωμάτων, εφαρμόζοντας συγκεκριμένες τεχνικές   αξιολογώντας τη πρόοδο της θεραπείας συστηματικά.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Γ. Ανθρωπιστική Σχολή</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Η Ανθρωπιστική Σχολή βασίζεται κυρίως στα φιλοσοφικά ρεύματα του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας, καθώς και σε συναφείς ανθρωπιστικές ιδέες φιλοσόφων όπως ο J.P. Sartre, o Ε. Husserl, o M. Heidegger και άλλοι. Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση είναι το πλέον γνωστό και τεκμηριωμένο μοντέλο ανθρωπιστικής θεραπείας.   <strong></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Προσωποκεντρική Θεραπεία</strong></p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Φιλοσοφική βάση:</span> Η Προσωποκεντρική Θεραπεία είναι το θεωρητικό παιδί του Carl Rogers και αναπτύχθηκε μέσα από κλινικές μελέτες ήδη από τη δεκαετία του 1940. Βασικό αξίωμα της θεραπείας είναι ότι κάθε άτομο έχει μια έμφυτη ικανότητα να αυτοπραγματωθεί, δηλαδή να εξελιχθεί σύμφωνα με τις δυνατότητές του. Αυτή η ικανότητα ενεργοποιείται αρκεί να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες στο περιβάλλον του ατόμου και κυρίως στις σχέσεις του με τους σημαντικούς Άλλους. Η Προσωποκεντρική Θεραπεία υποστηρίζει πως ο άνθρωπος θα ενεργήσει σύμφωνα με την υποκειμενική του πραγματικότητα όσο καλύτερα μπορεί.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική πρακτική:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Ο Rogers δίνει έμφαση στην ποιότητα παρουσίας του θεραπευτή και τη θεραπευτική σχέση που φτιάχνει, η οποία είναι το πλέον σημαντικό στοιχείο για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας πέρα από οποιαδήποτε τεχνική. Υπάρχουν τρεις βασικές, <em>απαραίτητες και αρκετές συνθήκες</em> εκ μέρους των θεραπευτών μέσω των οποίων διευκολύνεται η εξέλιξη του πελάτη: α) <em>Η ενσυναίσθηση</em>: η ικανότητα να μπαίνει κανείς στην θέση του άλλου χωρίς να ταυτίζεται, β) Η <em>Άνευ όρων αποδοχή</em>: η ικανότητα να αποδέχεται κανείς τον άλλον στην ολότητά του χωρίς κριτική, και γ) <em>Η Αυθεντικότητα</em>: η ικανότητα να είναι κανείς σε επαφή με τα συναισθήματά του άσχετα εάν αποφασίζει να τα εκφράσει ή όχι. Σε γενικές γραμμές οι θεραπευτές εμπιστεύονται τη διαδικασία των θεραπευόμενων και τους ακολουθούν καθρεφτίζοντας το βίωμα τους.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική σχέση:</span> Οι πελατοκεντρικοί θεραπευτές δεν αναλαμβάνουν τη στάση του «ειδήμονα», αλλά διευκολύνουν τη θεραπευτική διαδικασία και αντιμετωπίζουν τους πελάτες τους ως «ειδικούς» για τον εαυτό τους. Οι θεραπευόμενοι, αντίθετα από άλλες σχολές, δεν ονομάζονται ασθενείς αλλά πελάτες (clients – στα ελληνικά δεν έχει ο όρος την ίδια απόδοση). </p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Συναφείς προσεγγίσεις:</span> <em>Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία, Θεραπεία </em><em>Gestalt</em><em> </em></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Οικογενειακή –Συστημική Θεραπεία</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Αν και ο όρος Οικογενειακή θεραπεία συχνά ταυτίζεται με τη Συστημική προσέγγιση, στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλά διαφορετικά μοντέλα οικογενειακής θεραπείας. Στο παρόν αναφερόμαστε ενδεικτικά στο πιο γνωστό Συστημικό μοντέλο, τη Θεωρία Οικογενειακών Συστημάτων του Bowen. Η κοινή βάση όλων των Συστημικών μοντέλων είναι η έμφαση στην αλληλεπίδραση των μελών του οικογενειακού συστήματος η οποία παράγει και το σύμπτωμα του ατόμου.<strong></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Η Θεωρία Οικογενειακών Συστημάτων του </strong><strong>M</strong><strong>. </strong><strong>Bowen</strong><strong> </strong></p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Φιλοσοφική βάση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Ο Bowen είναι ο μόνος από τους οικογενειακούς θεραπευτές που έγραψε μια ολοκληρωμένη θεωρία που προσπαθεί να εξηγήσει όλα τα φυσικά και οικογενειακά συστήματα και η οποία Βασίζεται στη θεωρία εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου. Το «Σύστημα» είναι κάθε ενότητα που αποκτά δομή από την επανατροφοδότηση. Η οικογένεια θεωρείται μια συναισθηματική ενότητα που εξαρτάται από τα επίπεδα διαφοροποίησης των ατόμων που την απαρτίζουν. Γι’ αυτό και η έννοια της απόστασης μεταξύ των μελών είναι σημαντική.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική πρακτική:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Οι θεραπευτές μπορούν να δουλέψουν τόσο με τα μεμονωμένα άτομα όσο και με ολόκληρη την οικογένεια.</p>
<p style="text-align: justify;">Εστιάζονται περισσότερο στη θεραπευτική διαδικασία και όχι τόσο στο περιεχόμενο όσων λέγονται. Η έννοια της τριγωνοποίησης είναι βασική. Η τριγωνοποίηση αναφέρεται στο ρόλο που αναλαμβάνει ως «διαμεσολαβητής» ένα τρίτο άτομο στην οικογένεια όταν υπάρχει κάποια δυσκολία σε μια δυαδική σχέση (λ.χ. στους δύο γονείς). Η τριγωνοποίηση όμως είναι δυσλειτουργική για την οικογένεια και οι θεραπευτές βοηθούν την αποκατάσταση της δυαδικής σχέσης. Στη θεραπεία, επίσης, εξετάζεται και η διαγενεακή διαδικασία.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Θεραπευτική σχέση:</span></p>
<p style="text-align: justify;">Οι θεραπευτές είναι ενθαρρυντικοί, συμβουλεύουν και παρεμβαίνουν σαν προπονητές, ενώ καθοδηγούν τη  θεραπευτική διαδικασία.</p>
<p style="text-align: justify;"><span style="text-decoration: underline;">Συναφείς προσεγγίσεις:</span> <em></em><em>Δομικό Μοντέλο (S. Minuchin), Στρατηγικό Μοντέλο (J. Haley, C. Madanes) κ.α.</em></p>
<p style="text-align: justify;">Είναι φανερό από όσα ειπώθηκαν μέχρι τώρα ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις, κάθε μία με το δικό της θεωρητικό ρεπερτόριο, φιλοσοφία και τεχνικές. Συχνά όμως οι υποστηρικτές κάθε μοντέλου επιχειρηματολογούν για την «Ανωτερότητα» της δικής τους προσέγγισης. Οι επιστήμονες για να απαντήσουν στο ερώτημα «ποια θεραπευτική προσέγγιση είναι πιο αποτελεσματική υπό ποιες συνθήκες και για ποιο θεραπευόμενο» στράφηκαν στην έρευνα. Ήδη από τη δεκαετία του 1990 έχει υπάρξει σαφή συμφωνία μεταξύ των ερευνητών ότι η ψυχοθεραπεία, ως γενική θεραπευτική διαδικασία, είναι αποτελεσματική για πλήθος διαταραχών σε όλο το ηλικιακό φάσμα. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η ψυχοθεραπεία βοηθάει στη μείωση των συμπτωμάτων πολύ πιο σύντομα από την αυθόρμητη ύφεση, δηλαδή το πέρασμα του χρόνου χωρίς κάποια θεραπεία.</p>
<p style="text-align: justify;">Υπάρχει όμως κάποιο μοντέλο που να υπερέχει των υπολοίπων; Οι έρευνες έως σήμερα απαντούν αρνητικά. Αντίθετα φαίνεται πως υπάρχει ένα <strong>φαινόμενο «ισοδυναμίας»</strong> <strong>μεταξύ των παρεμβάσεων</strong>. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι προσεγγίσεις (αναφερόμαστε στις τέσσερεις μεγάλες σχολές προσεγγίσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω) είναι συνολικά εξίσου αποτελεσματικές ανεξάρτητα από τις επιμέρους τεχνικές και θεωρίες. Το φαινόμενο της ισοδυναμίας υποστηρίζεται από την ύπαρξη κοινών παραγόντων μεταξύ των θεραπειών. Υπάρχουν δηλαδή ορισμένα κοινά «συστατικά» σε όλες τις προσεγγίσεις που βοηθούν στην αποτελεσματικότητα της ψυχολογικής θεραπείας και δεν σχετίζονται με τις διαφορετικές οπτικές των μοντέλων.</p>
<p style="text-align: justify;">Έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν πως ο πλέον σημαντικός κοινός παράγοντας μεταξύ των θεραπειών είναι η θεραπευτική σχέση και οι ποιότητες που την απαρτίζουν (ενσυναίσθηση, εμπιστοσύνη, αποδοχή, αυθεντικότητα, ασφάλεια κ.α.), όπως αρχικά την είχε υποστηρίξει ο Rogers στην Προσωποκεντρική θεραπεία. Η θεραπευτική σχέση φαίνεται πως επηρεάζει το αποτέλεσμα της θεραπείας σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι οι επιμέρους διαφορετικές τεχνικές. Με άλλα λόγια, το θεραπευτικό αποτέλεσμα εξαρτάται σημαντικά από τον τρόπο με τον οποίο οι θεραπευτές σχετίζονται με τους πελάτες τους.</p>
<p style="text-align: justify;">Πέρα όμως από τα πιο πάνω ερευνητικά δεδομένα, σήμερα έχουμε και περισσότερες ενδείξεις για το τι γίνεται στον εγκέφαλο και το σώμα μας. Έχουμε μια καλύτερη εικόνα για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τους τρόπους επιβίωσης που χρησιμοποιούμε ως τα πιο προηγμένα βιολογικά όντα στον πλανήτη μας. Γνωρίζουμε όλο και περισσότερο πως επηρεάζεται ο εγκέφαλός μας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής μας και τις επιπτώσεις από την προσπάθεια επιβίωσης μας στις όλο και περισσότερο μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες. Γενικότερα παρατηρείται μια στροφή του επιστημονικού τρόπου σκέψης, που δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην υποκειμενική συναισθηματική πραγματικότητα των ατόμων παρά στη νοητική. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το συναίσθημα έχει «επιβιωτικό» χαρακτήρα και μας κινητοποιεί ώστε να επιβιώσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. </p>
<p style="text-align: justify;">Σήμερα λοιπόν παρατηρείται ένας συγκερασμός γνώσεων και προσεγγίσεων. Σε αυτό το κλίμα εμφανίζεται μια καινούργια σχετικά προσέγγιση, η Emotionally Focused Therapy (EFT), είναι ένα μοντέλο θεραπείας που ασχολείται κυρίως με την θεραπεία ζευγαριών, αλλά και οικογενειών και ατόμων. Δημιουργός της είναι η καθηγήτρια Ψυχολογίας Sue Johnson και οι συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο της Ottawa του Καναδά. Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στην έρευνα και βασίζεται α. στη θεωρία του συναισθηματικού δεσμού (J. Bowlby), β. στις απαραίτητες συνθήκες για τη θεραπευτική σχέση όπως ακριβώς τις περιγράφει ο Rogers και γ. έχει και μια συστημική θεώρηση αλληλεπίδρασης των ενδιαφερομένων μελών. Είναι ένα δομημένο συνθετικό μοντέλο που προσεγγίζει αποτελεσματικά και αισιόδοξα τις συντροφικές σχέσεις, ως ένα σύστημα που είναι φτιαγμένο για να αλληλοφροντίζεται παρέχοντας ασφάλεια αλλά και αυτονομία στα μέλη του.  </p>
<p style="text-align: justify;">Ολοκληρώνοντας αυτή τη συνοπτική περιήγηση στον κόσμο της ψυχοθεραπείας, ελπίζουμε πως έχει γίνει κατανοητό ότι υπάρχουν αρκετοί τρόποι να σκεφτούμε και να προσεγγίσουμε την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, τις ανθρώπινες σχέσεις και την ψυχική δυσφορία. Υποστηρίξαμε πως οι διαφορετικοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας προσφέρουν μοναδικές στον τομέα τους αλλά και κοινές υπηρεσίες. Παράλληλα σκιαγραφήσαμε την ιδέα πως κάθε μοντέλο ψυχοθεραπείας προσφέρει μία διαφορετική κοσμοθεωρία και έναν ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης του ανθρώπου.</p>
<p style="text-align: justify;">Όλες όμως οι ψυχοθεραπευτικές «σχολές» κινούνται με βάση έναν κοινό και πανανθρώπινο στόχο, που είναι η μείωση του ψυχικού πόνου. Η επιστημονική έρευνα μας λέει πως η σχέση που θα δημιουργήσουμε με τους σημαντικούς μας Άλλους (μεταξύ των οποίων είναι και ο Εαυτός μας) είναι ίσως το πιο σημαντικό μας πλεονέκτημα για την κατάκτηση μιας ουσιαστικής και ευτυχισμένης πορείας στη ζωή μας. Και η ψυχοθεραπεία, που γίνεται από έναν εκπαιδευμένο και έμπειρο επαγγελματία, είναι ένα μέσο που μπορεί αποτελεσματικά να μας διευκολύνει σε αυτό το ταξίδι της προσωπικής μας ανάπτυξης.</p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Ρίτα Βεντούρα, <em>ΜΑ, </em><em>ECP</em><em>, Ψυχοθεραπεύτρια Εκπαιδεύτρια &amp; Επόπτρια Προσωποκεντρικής Προσέγγισης, πιστοποιημένη Θεραπεύτρια Ζεύγους και Επόπτρια </em><em>EFT</em></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong>Ιωάννα Κουστένη, <em>BSc</em><em>, </em><em>MSc</em><em>, </em><em>PhD</em><em>, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Επ. Συνεργάτης Τμ. Ψυχολογίας Παντείου Παν/μίου</em></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong><em><br /></em></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong><em>* Περισσότερες πληροφορίες για την προσέγγιση </em><em>Emotionally</em><em> </em><em>Focused</em><em> </em><em>Therapy</em><em>, καθώς και ένας εξαιρετικός οδηγός βελτίωσης των σχέσεων του ζευγαριού βρίσκονται στο παγκόσμιο </em><em>best</em><em> </em><em>seller</em><em> της </em><em>S</em><em>. </em><em>Johnson</em><em> «Κράτα με Σφιχτά» (Μτφ. Ρ. Βεντούρα) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις </em><em>Gutenberg</em><em>.</em><em> </em></strong></p>
<p style="text-align: justify;"><strong><em>* Περισσότερες πληροφορίες για τα μοντέλα ψυχοθεραπείας, τη σύγχρονη έρευνα και την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της ψυχοθεραπείας υπάρχουν στο βιβλίο της Ι. Κουστένη «Επιστημονικά Τεκμηριωμένη Ψυχοθεραπεία» από τις εκδόσεις Παπαζήσης. </em></strong></p>

Σχετικά άρθρα