Πώς να βοηθήσετε το παιδί να αναπτύξει τις γλωσσικές ικανότητες

07/11/2016
Ομάδα Σύνταξης
Παιδί

Τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας επειδή είναι μία έμφυτη ικανότητα αλλά επίσης επειδή έχουν την ικανότητα να μιμούνται τα άτομα του περιβάλλοντος τους. Αυτή η δεύτερη παράμετρος είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς τα παιδιά τείνουν να χρησιμοποιούν το λεξιλόγιο που ακούνε στο περιβάλλον τους και να εκφράζονται με τον ίδιο τρόπο με τους ανθρώπους που είναι γύρω τους.
Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα λεκτικά φτωχό περιβάλλον θα μεγαλώσουν έχοντας περιορισμένη γλωσσική ικανότητα τόσο στον τομέα της κατανόησης τους όσο και στον τομέα της έκφρασης τους.
0-2 χρονών
Τα παιδιά αρχίζουν να λένε τις πρώτες τους λέξεις στην ηλικία των 12 μηνών. Αυτό οφείλεται σε αρκετούς λόγους. Ένας από αυτούς είναι ότι σε αυτό το στάδιο μπορούν να σταθούν ή και να περπατήσουν και αυτό τους βοηθά να διατηρήσουν φώνηση και να παράγουν ομιλία. Επιπρόσθετα, έχουν την ικανότητα να αποδώσουν συμβολικό παιγνίδι. Η ομιλία είναι μία συμβολική απόδοση, η χρήση δηλαδή μίας λέξης για ένα αντικείμενο ή για μία έννοια.
Αγοράζουμε το πρώτο βιβλίο στο παιδί μας μόλις γεννηθεί. Η μάθηση ξεκινά από τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί. Υπάρχουν πάνινα βιβλία που είναι ειδικά για τα παιδιά της ηλικίας αυτής. Στο κρεβατάκι του βρέφους είναι καλό να υπάρχει περιστρεφόμενο παιχνίδι του οποίου τα χρώματα να είναι άσπρο και μαύρο ώστε η διαφορά μεταξύ των δύο χρωμάτων να είναι έντονη και να τραβά την προσοχή του νεογέννητου.
Όλοι στο σπίτι μιλούμε στο παιδί με φυσιολογικό τρόπο. Αποφεύγουμε να μιλάμε στο παιδί χρησιμοποιώντας μωρουδίστικες λέξεις όπως ‘άμου’, ‘στρατά’, ‘όπα’, ‘νάνι’, ‘πούα’ κτλ. Αν χρησιμοποιούμε μωρουδίστικες λέξεις το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να μαθαίνουμε στο παιδί ένα υποκατάστατο λέξης αντί να το μαθαίνουμε μια αληθινή λέξη. Το μωρό πρέπει να ακούει την ορθή παραγωγή και αν την αλλοιώσει όταν επιχειρήσει να την παράγει είναι επειδή τόσο η αρθρωτική του ικανότητα όσο και η φωνολογική του ενημερότητα δεν είναι αρκετά αναπτυγμένες. Όταν ωριμάσει αρκετά τότε θα μπορεί να παράγει τις λέξεις ορθά.
Προσθέτουμε νόημα σε αυτά που λέει το μωρό. Αν το μωρό είναι στο στάδιο του βαβισμού (δηλαδή λέει μπα, μπα, μπα) εμείς μπορούμε να πούμε ‘ο μπαμπάς, ναι έρχεται ο μπαμπάς’. Προσθέτουμε δηλαδή νόημα στο «μπα» (ως σαν να ήταν «μπαμπάς»). Ως γονείς, καθώς περνούμε χρόνο με το παιδί μας, αρχίζουμε να κατανοούμε τη διαφορετική σημασία που μπορεί το μωρό να αποδώσει σε μία συλλαβή. Τότε είναι προς όφελος του παιδιού μας να αρπάζουμε την ευκαιρία και να δίνουμε στο παιδί την ‘ορθή’ λέξη. Με αυτό τον τρόπο του δίνουμε ακουστικά ερεθίσματα για να μάθει να μιλά σωστά όταν θα είναι έτοιμο αναπτυξιακά. Το φυσιολογικά αναπτυσσόμενο μωρό, όταν βρίσκεται μεταξύ δώδεκα και δεκαοκτώ μηνών, αρχίζει να ονομάζει και να ζητά αντικείμενα από το περιβάλλον του σε μονολεκτικό επίπεδο.
Σε αυτή την ηλικία όπου το μωρό μιλάει μονολεκτικά, εμείς επαναλαμβάνουμε αυτή τη λέξη που λέει, προσθέτοντας ακόμα μία λέξη. Με αυτό τον τρόπο σπρώχνουμε το μωρό στο επόμενο στάδιο που είναι το στάδιο όπου τα παιδιά αρχίζουν να βάζουν δύο λέξεις μαζί. (π.χ. ‘μπα’, ‘μπάλα’, ‘μεγάλη μπάλα’).
Κάποιες άλλες καλές πρακτικές για αυτή την ηλικία και που συμβάλλουν στη γλωσσική ανάπτυξη των μωρών είναι οι ακόλουθες:
<ul>
<li>Μιλούμε στο παιδί για πράγματα που βρίσκονται στο οπτικό του πεδίο και που συμβαίνουν στο παρόν (εδώ και τώρα). Μιλούμε στο παιδί για πράγματα που μπορεί να κατανοήσει.</li>
<li>Σχολιάζουμε όλες μας τις πράξεις είτε με ποιηματάκια είτε με τραγουδάκια, τις πιο πολλές φορές αυτοσχέδια. Π.χ. ‘Αυτός είν’ ο τρόπος που πλένω τα χέρια, πλένω τα χέρια, πλένω τα χέρια, αυτός είν’ ο τρόπος που πλένω τα χέρια κάθε φορά’.</li>
<li>Παίζουμε μαζί με το παιδί μας. Καθόμαστε απέναντι του έτσι ώστε να λαμβάνει τα ερεθίσματα με πολυαισθητηριακό τρόπο (ακούει, βλέπει). Του μαθαίνουμε πως να χειρίζεται τα παιχνίδια. Το παιδί πρέπει σιγά – σιγά να σταματήσει να βάζει τα παιχνίδια στο στόμα και να αρχίσει να τα χρησιμοποιεί σωστά.</li>
<li>Προσπαθούμε να κάνουμε το παιδί να αναπτύξει το συμβολικό του παιγνίδι. Αν δηλαδή το παιδί μιμείται δραστηριότητες που βλέπει να γίνονται στο σπίτι (π.χ. νανούρισμα του μωρού) τότε προσθέτουμε ακόμα ένα επεισόδιο στο συμβολικό παιγνίδι του, όπως νανούρισμα και μετά ξάπλωμα στο κρεβατάκι.</li>
<li>Προσφέρουμε στα παιδιά μας τη δυνατότητα να παίξουν με εκπαιδευτικά παιγνίδια, ανεξαρτήτως φύλου. Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια θα διασκεδάσουν παίζοντας είτε με το κουκλόσπιτο είτε με τα αυτοκινητάκια.</li>
</ul>
2 ΧΡΟΝΩΝ – ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Βιβλία: Σε αυτή την ηλικία τα βιβλία που αγοράζουμε έχουν απλές σύντομες ιστοριούλες με μεγάλες έγχρωμες εικόνες και μικρό τίτλο. Οι ήρωες τους είναι χαρακτήρες με τους οποίους το παιδί μας μπορεί να ταυτιστεί. Διαλέγουμε βιβλία όπου υπάρχουν επαναλαμβανόμενες φράσεις, ή βιβλία με ρίμα, δηλαδή ομοιοκαταληξία, έτσι το παιδί νιώθει ότι ένα μέρος του βιβλίου μπορεί να το διαβάσει από μόνο του αλλά επίσης με αυτό τον τρόπο μπορεί να μάθει να αναγνωρίζει λέξεις. Ένα παιδί μπορεί να διδαχθεί πολλά πράγματα από ένα βιβλίο. Μαθαίνει πως οι ιστορίες έχουν αρχή και τέλος, μαθαίνει πως ο γραπτός λόγος ξεκινάει από αριστερά και καταλήγει δεξιά, μαθαίνει νέο λεξιλόγιο. Εμείς ως γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας με πολλούς τρόπους μέσα από ένα βιβλίο. Δεν είναι καν απαραίτητο να το διαβάσουμε στο παιδί αλλά ίσως είναι καλύτερα να πλάσουμε την ιστορία βλέποντας τις εικόνες, κάτι που μετά θα είναι η σειρά του παιδιού μας να κάνει. Είναι καλύτερα να μη ρωτάμε ερωτήσεις μετά που ολοκληρώνουμε ένα βιβλίο όπως ‘Τι είναι αυτό;’ ή ‘Τι έγινε μετά;’. Μια καλή ιδέα είναι να προσποιηθούμε πως έχουμε συγχυστεί, ή πως έχουμε ξεχάσει εντελώς την ιστορία αφού είμαστε ο κύριος ή η κυρία Ξεχασιάρα και έτσι αστειευόμενοι μπορούμε να καταφέρουμε το παιδί να μας περιγράψει όλα τα γεγονότα του βιβλίου αλλά και να μας ονομάσει και να περιγράψει όλους τους ήρωες χωρίς να το καταλάβει. Συνήθως παιδιά ηλικίας 3 χρόνων μπορούν να αφηγηθούν μέρος μίας ιστορίας ενώ παιδιά ηλικίας 5 χρόνων μπορούν να την αφηγηθούν δίνοντας αρχή, μέση και τέλος.
Επιτραπέζια Παιχνίδια:
Διδάσκουν το παιδί να περιμένει τη σειρά του, τους αριθμούς ή τα χρώματα, να εκτελεί πολυσκελείς οδηγίες και να ακολουθεί μια γραμμή (προετοιμασία για μαθηματικά). Υπάρχουν παιγνίδια που διδάσκουν λεξιλόγιο όπως τα καταστήματα στην πόλη, τα μέρη του σώματος αλλά και πολλές άλλες κατηγορίες. Από την ηλικία των 4 χρόνων τα παιδιά μπορούν να περιμένουν τη σειρά τους και να παίξουν απλά επιτραπέζια παιχνίδια.
Πάζλ:
Υπάρχουν πολλά πάζλ που διδάσκουν πολλές έννοιες όπως τις μέρες της εβδομάδας, τους αριθμούς, τα δωμάτια, τους μήνες, τις εποχές. Τα παιγνίδια πρέπει να είναι συγυρισμένα και οργανωμένα με τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδί να μπορεί να τα απολαμβάνει.
Τραγούδια – Ποιηματάκια:
Κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε δραστηριότητας μας με τα παιδιά μας μπορούμε να διδάξουμε λεξιλόγιο χρησιμοποιώντας είτε τραγουδάκια είτε και ποιηματάκια ή ακόμα και απλώς σχολιάζοντας το τι γίνεται. Την ώρα που κάνουμε μπάνιο τα παιδιά είναι η τέλεια ευκαιρία να διδάξουμε τα μέρη του σώματος, τα είδη ρουχισμού αλλά ακόμα και τη σειρά εργασίας που ακολουθήσαμε. Την ώρα του φαγητού τα παιδιά θα ακολουθήσουν οδηγίες για το στρώσιμο του τραπεζιού, θα βοηθήσουν στο να φέρουν τα λαχανικά από το ψυγείο, το ψωμί, τα μαχαιροπήρουνα αλλά και να συμβάλουν ενεργά στην προετοιμασία του φαγητού. Βοηθώντας μας, τα παιδιά μαθαίνουν να ακολουθούν πολυσκελείς οδηγίες, κάτι που θα κάνουν συνέχεια στο δημοτικό σχολείο.
Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε όμως ως γονείς, είναι να φροντίσουμε να μάθουμε τα τραγουδάκια που μαθαίνει το παιδί μας στο νηπιαγωγείο. Συνήθως οι νηπιαγωγοί για κάθε ενότητα που διδάσκουν μαθαίνουν στα παιδιά σχετικά τραγουδάκια. Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Ο ρυθμός είναι αποδεδειγμένα μία πολύ καλή μέθοδος απομνημόνευσης. Αν τραγουδούμε στο σπίτι τα τραγουδάκια που το παιδί τραγουδά στο σχολείο, τότε συμβάλουμε ενεργά στην αύξηση τόσο του παθητικού του, αλλά και του εκφραστικού του λεξιλογίου.
Επισκέψεις:
Επισκέψεις στην υπεραγορά, στο κρεοπωλείο, στη δανειστική βιβλιοθήκη, στο πάρκο, στο πανηγύρι, στην εκκλησία κλπ. Αναθέτουμε ευθύνες στο παιδί ώστε να μάθει νέο λεξιλόγιο. ‘Πήγαινε στο ράφι με τα βαζάκια και φέρε μαρμελάδα φράουλας’ ή ‘πήγαινε στο ράφι με τα δημητριακά και πάρε τα δημητριακά σου’.
Είμαστε το σωστό γλωσσικό πρότυπο:
Εμείς ως γονείς μιλάμε σωστά. Γινόμαστε έτσι το σωστό γλωσσικό πρότυπο για το παιδί μας. Αυτό σημαίνει με απλά λόγια πως λέμε τα πράγματα με το όνομα τους σε ολοκληρωμένες προτάσεις με ορθή συντακτική δομή.
Μία άλλη καλή τακτική είναι καθώς μιλάμε στο παιδί μας, σε οτιδήποτε και αν αναφερόμαστε, χρησιμοποιούμε συνώνυμα, π.χ. στην πρόταση ‘Θα πάτε θέατρο αύριο.’, μπορούμε να πούμε ‘Θα πάτε θέατρο αύριο. Θα πάτε να δείτε μια θεατρική παράσταση’.
Τηλεόραση:
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορούν να παρακολουθήσουν ένα ή δύο παιδικά προγράμματα την ημέρα (μέχρι μία ώρα). Τα προγράμματα αυτά πρέπει να τα επιλέξουμε με προσοχή και εκτός από το να ψυχαγωγούν τα παιδιά να έχουν κάτι να τα διδάξουν.
Καθημερινές Δραστηριότητες:
Ήδη έχουν αναφερθεί κάποιες δραστηριότητες όπως είναι η ώρα του μπάνιου, η ώρα του φαγητού ή κάποια επίσκεψη σε ένα κατάστημα της περιοχής μας. Επίσης, η ώρα του προγεύματος μπορεί να γίνει η τέλεια ώρα για να διδάξουμε τα βασικά σχήματα. Τα τυράκια μπορεί να είναι τρίγωνα, τετράγωνα ή κύκλοι. Το ίδιο και το ψωμί. Με το ίδιο σκεπτικό μπορούμε να κινηθούμε και κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ:
Το παιδί με το που εισέρχεται στο σχολείο, είναι σε ηλικία όπου ξεκινά να γίνεται λιγότερο εγωκεντρικό και να μπορεί να δει πως βλέπουν οι άλλοι τα πράγματα. Αυτό σημαίνει πως συμμερίζεται τις γνώσεις που μπορεί να έχει ο συνομιλητής του, γι’ αυτό και προσφέρει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε μια συνομιλία. Ισχύουν βέβαια όλες οι παράμετροι που αναφέραμε προηγουμένως, απλώς τα παιδιά τώρα είναι πιο ώριμα, οπόταν διαφοροποιείται ο τρόπος που θα τα αντιμετωπίσουμε.
Βιβλία
Η φιλαναγνωσία στα παιδιά αναπτύσσεται όταν και οι γονείς διαβάζουν. Αν το παιδί κάθε βράδυ είχε ώρα βιβλίου, δεν περιμένει την ώρα και τη στιγμή που θα μπορεί από μόνο του να διαβάζει βιβλία πριν πάει για ύπνο. Επιλέγουμε βιβλία μαζί με το παιδί, που να σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα του.
Επιτραπέζια παιχνίδια
Παίζουμε διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια με τα παιδιά γιατί μέσα από αυτά τα μαθαίνουμε να περιμένουν τη σειρά τους αλλά και να ακολουθούν οδηγίες. Παίζοντας μαζί με τα παιδιά μας τότε συμβάλουμε ενεργά στο να αποκτήσουν καλές συνήθειες για το πως να περνούν τον ελεύθερο τους χρόνο, αντί να παρακολουθούν μόνο τηλεόραση ή να παίζουν ηλεκτρονικά παιγνίδια.
Τηλεόραση
Μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προβάλλονται τα πρότυπα των παιδιών μας γι’ αυτό πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεχτικοί στις επιλογές μας. Ένα πολύ μικρό ποσοστό προγραμμάτων είναι κατάλληλο να τα παρακολουθούν τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, και ένα ακόμη μικρότερο ποσοστό έχει κάτι να προσφέρει. Οφείλουμε ως γονείς να ξέρουμε τι παρακολουθεί το παιδί μας στην τηλεόραση. Ακόμα και τα κινούμενα σχέδια κρύβουν μέσα τους μορφές βίας. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να κάνουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν άλλες συνήθειες ώστε να μην γίνονται παθητικοί δέκτες των μηνυμάτων της τηλεόρασης.
Ηλεκτρονικός υπολογιστής
Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής πρέπει να χρησιμοποιείται ως μέσο για μάθηση και όχι ως ένα άλλο ηλεκτρονικό παιχνίδι. Υπάρχουν στην αγορά πολλά εκπαιδευτικά λογισμικά προγράμματα αλλά και ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες που βοηθούν το παιδί να κάνει την κατ’ οίκον εργασία του. Το διαδίχτυο είναι μία πλούσια πηγή πληροφοριών αλλά ο γονιός πρέπει να είναι πληροφορημένος για τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει.
Επισκέψεις
Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά μπορούν να γνωρίσουν πολλά πράγματα μέσα από ταξίδια στην Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό. Μπορούν να μάθουν τα ονόματα πόλεων, χωρών, ποταμών, θαλασσών και ηπείρων. Μπορούν να πάνε στο τσίρκο, στο θέατρο, στο πάρκο, στο μουσείο.
Λέμε τα πράγματα με το όνομα τους και όχι μόνο
Χρησιμοποιούμε πλούσιο λεξιλόγιο. Μια καλή τακτική είναι, όπως προαναφέραμε, να επαναλαμβάνουμε την πρόταση του παιδιού μας με διαφορετική διατύπωση ή χρησιμοποιώντας ένα συνώνυμο. Επίσης μπορούμε να πάρουμε τις απλές προτάσεις του παιδιού μας και να τις μετατρέψουμε σε σύνθετες.
Συνεργασία με το σχολείο
Η συχνή επικοινωνία με το σχολείο στέλνει το μήνυμα τόσο στο σχολείο αλλά κυρίως στο παιδί μας ότι ενδιαφερόμαστε ως γονείς, ότι επικροτούμε τις προσπάθειες του, και ότι φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε με τι ασχολούνται στο σχολείο.