Η σωματική άσκηση: Πώς επηρεάζει το ανάστημα και το ενδοκρινές σύστημα του παιδιού

<p><em> Το ενδοκρινές σύστημα αποτελείται από συγκεκριμένους αδένες που παράγουν τις ουσίες-ορμόνες οι οποίες έχουν ποικίλη δράση στα όργανα στόχους, ρυθμίζοντας έτσι τον μεταβολισμό του οργανισμού. Η σωματική άσκηση έχει άμεση επίδραση στο ενδοκρινές σύστημα αφού αποτελεί θετικό ή αρνητικό ερέθισμα για την έκκριση των ορμονών.</em></p>
<p><em>Η βραχεία άσκηση ευοδώνει την έκκριση της Αυξητικής Ορμόνης από την υπόφυση ενισχύοντας έτσι την σωματική αύξηση. Οι έφηβοι κολυμβητές συγκριτικά με τους μη αθλούμενους συνομήλικους τους πλεονεκτούν σε όλους τους δείκτες σωματικής αύξησης παρουσιάζοντας ταυτόχρονα και επιτάχυνση της σκελετικής τους ωριμότητας.</em></p>
<p><em>Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά αθλητών σχολικής ηλικίας όπως ανάστημα, βάρος σώματος, δείκτες σκελετικής αντοχής, ποσότητα υποδόριου λίπους, μυϊκή δύναμη ανταποκρίνονται στα φυσιολογικά για την ηλικία τους.</em></p>
<p><em>Η συνήθης σωματική άσκηση δεν επηρεάζει αρνητικά το ανάστημα των παιδιών. Αντίθετα σε μερικές μελέτες παρατηρήθηκε ότι σε μικρόσωμες αθλήτριες ρυθμικής γυμναστικής και μπαλαρίνες υπάρχει μια σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη η οποία τις πλείστες φορές εξηγείται από τη γενετική προδιάθεση και επιβαρύνεται από την ένταση της φυσικής άσκησης. Μερικές μάλιστα μελέτες απέδειξαν την αρνητική επίδραση της έντονης και μακροχρόνιας άσκησης στο τελικό ανάστημα των κοριτσιών αυτών. Εντατική άσκηση στις νεαρές αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής που άρχισε πριν από την εφηβεία και συνεχίστηκε κατά την εφηβεία αλλοιώνει το ρυθμό αύξησης σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε να επηρεάζει αρνητικά το γενετικά καθορισμένο τελικό ανάστημα.</em></p>
<p><em>Η φυσική δραστηριότητα, προπόνηση και συμμετοχή στα σπορ δεν επηρεάζουν το τελικό ανάστημα και την ηλικία εμφάνισης του μέγιστου ρυθμού αύξησης και την ανάπτυξη στα αγόρια. Οι νεαροί αθλητές μεγαλώνουν φυσιολογικά όπως και οι άλλοι, ενώ έχουν μικρότερο ποσοστό λίπους σώματος.</em></p>
<p><em>Η έντονη σωματική άσκηση επηρεάζει επίσης την εξέλιξη της εφηβείας. Η πρόοδος στη σεξουαλική ωρίμανση και η έναρξη της εμμήνου ρύσεως στις αθλήτριες καθορίζεται από γενετικούς κα περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως το στρες, η έντονη άσκηση, η οστική καταπόνηση και οι διαιτητικές συνήθειες. Η καθυστέρηση εμφάνισης της εμμηναρχής καθώς και οι ανωμαλίες στην έμμηνο ρύση είναι συχνά φαινόμενα στις αθλήτριες και οφείλονται κυρίως σε καταστολή του άξονα Υποθάλαμος-Υπόφυση-Γονάδες. Η συνήθης και τακτική άσκηση σε κορίτσια κατά τη διάρκεια της εφηβείας δεν επηρεάζει το χρόνο έναρξης και την πρόοδο της σεξουαλικής ωρίμανσης.</em></p>
<p><em>Η άσκηση κατά τη διάρκεια της αύξησης συμβάλλει στην πρόληψη της οστεοπόρωσης αυξάνοντας την οστική πυκνότητα λόγω της οστεογενετικής της δράσης. Η άσκηση όμως κατά την εφηβεία που συνοδεύεται από πρωτοπαθή αμηνόρροια οδηγεί σε χαμηλή οστική πυκνότητα. Η έναρξη της προεφηβικά ίσως να μειώνει τη συχνότητα των καταγμάτων στη μετεμμηνοπαυσιακή ηλικία αφού τα ωφελήματα της συνεχίζουν και στην ενήλικο ζωή.</em></p>
<p><em>Η ορμόνη λεπτίνη που παράγεται από το λιπώδη ιστό, πληροφορεί το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα για τα αποθέματα λίπους στον οργανισμό. Στα παχύσαρκα άτομα παρατηρούνται ψηλότερα επίπεδα της ορμόνης αυτής. Η λεπτίνη ρυθμίζει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης και είναι απαραίτητο σήμα υπεύθυνο για την πυροδότηση της έναρξης της εφηβείας. Σε μέτριας έντασης και μικρής διάρκειας αερόβια άσκηση δεν παρατηρείται μεταβολή στην παραγωγή λεπτίνης ενώ μείωση της παρατηρείται στους μαραθωνοδρόμους. Σε παιδιά ηλικίας 5 ετών τα επίπεδα της λεπτίνης σχετίζονται θετικά με τη συνολική κατανάλωση ενέργειας, το βασικό μεταβολικό ρυθμό και το επίπεδο φυσικής άσκησης. Παραμένει ερωτηματικό αν τα μειωμένα επίπεδα λεπτίνης ευθύνονται για την καθυστέρηση στην έναρξη της εφηβείας που παρατηρείται σε άτομα που ασχολούνται με συγκεκριμένα αθλήματα.<br /></em><strong><br /><br />Εισαγωγή<br /></strong><strong></strong></p>
<p>Το ενδοκρινικό σύστημα είναι ένα πολύπλοκο σύστημα παραγωγής (από τους ενδοκρινείς αδένες) και αποστολής χημικών αγγελιοφόρων (των ορμονών) σε απομακρυσμένα όργανα στόχους, με τους οποίους ρυθμίζεται η λειτουργία των οργάνων στόχων αλλά και ο μεταβολισμός.</p>
<p>Η ρύθμιση και η καλή λειτουργία του συστήματος αυτού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, τόσο κληρονομικούς όσο και επίκτητους – ενδογενείς και περιβαλλοντικούς Η φυσική άσκηση είναι ένας από τους ρυθμιστικούς παράγοντες του ενδοκρινικού συστήματος. Η αλληλεπίδραση φυσικής άσκησης και λειτουργίας του ενδοκρινικού συστήματος είναι μείζονος σημασίας κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία κατά τις οποίες ο ανθρώπινος οργανισμός υφίσταται δραματικές αλλαγές τόσο στη σωματική όσο και τη ψυχική διάπλαση του ατόμου. </p>
<p> Ο σύγχρονος τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από έλλειψη συστηματικής άσκησης στην πλειοψηφία των νεαρών ατόμων όμως το ποσοστό παιδιών που συμμετέχει ενεργά σε αθλήματα αυξάνει σημαντικά στις αναπτυγμένες χώρες. 1 Στο παρόν άρθρο γίνεται μια προσπάθεια να διευκρινιστεί η αλληλεπίδραση αυτή κατά την παιδική και εφηβική ηλικία Κύρια σημεία συζήτησης επιλέχθηκαν η σωματική αύξηση, η έναρξη της εφηβείας, η αναπαραγωγή και οι συσχέτιση άσκησης και οστεοπόρωσης. Αναλύεται επίσης η συσχέτιση της άσκησης με τη λεπτίνη που φαίνεται να έχει μείζονα ρόλο στη ρύθμιση του σωματικού λίπους.</p>
<p><strong><br />Σωματική Αύξηση και Άσκηση:</strong><strong></strong></p>
<p> </p>
<p>Το 1963 οι Roth και συν. απέδειξαν ότι η αυξημένη φυσική δραστηριότητα προκαλεί αύξηση στα επίπεδα της αυξητικής ορμόνης. Ως εκ τούτου γίνεται χρήση της δοκιμασίας άσκησης (διέγερση) σαν διαγνωστικό μέσο στην εκτίμηση της ικανότητας της υπόφυσης να παράγει και να εκκρίνει την αυξητική ορμόνη. Η κλινική σημασία του φαινομένου αυτού βρίσκεται ακόμα σε διερεύνηση αν και είναι εμφανής η ευεργετική συνέπεια της άσκησης.</p>
<p>Η επίδραση της έντονης άσκησης στην αύξηση των παιδιών και εφήβων ήταν πάντοτε ένα σημαντικό στοιχείο τριβής. Είναι λογικό να υποθέσει κανένας ότι ο συνδυασμός καθυστέρησης της ήβης, με τον αυστηρό περιορισμό στη διατροφή (ένα δυνητικό αίτιο μειωμένου ρυθμού αύξησης) και την παρατεταμένης έντασης άσκηση αποτελεί ένα πιθανό επιβλαβή παράγοντα για τη σωματική αύξηση και ανάπτυξη των εφήβων. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη μελέτη της επίδρασης της μέτριας και μικρής έντασης σε σχέση με τη μεγάλης έντασης φυσική άσκηση στους εφήβους. Τα αποτελέσματα της άσκησης στο ορμονικό και το μυοσκελετικό σύστημα εξετάζονται εκτενώς από πολλά ερευνητικά κέντρα. Οι μελέτες αυτές όμως παρουσιάζουν πολλά μεθοδολογικά προβλήματα που κυρίως αφορούν το είδος των αθλημάτων, τη διάρκεια της άθλησης, τον ορισμό της εντατικής άσκησης, την επιλογή παιδιών για συγκεκριμένα αθλήματα (π.χ. μικρόσωμα παιδιά επιλέγονται στην ολυμπιακή γυμναστική) αλλά και τις θέσεις των αθλημάτων.</p>
<p>Συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι ο ρυθμός της μέγιστης αύξησης του ύψους (peak height velocity-PHV) είναι μικρότερος σε έφηβες γυμνάστριες (μέση ηλικία 12,3 έτη, μέσος χρόνος άσκησης 22 ώρες /εβδομάδα) σε σχέση με συνομήλικες τους κολυμβήτριες (μέση ηλικία 12,3 έτη, μέσος χρόνος άσκησης 8 ώρες /εβδομάδα).</p>
<p>Στις γυμνάστριες ο PHV είναι 5,48 + – 3,2 cm /έτος, τιμή που βρίσκεται περίπου 2 σταθερές αποκλίσεις (SD) κάτω του αναμενόμενου ενώ στις κολυμβήτριες είναι 8,0 +-0,5 cm /έτος, τιμή που αντιστοιχεί στο μέσο όρο.2 Στην ίδια μελέτη το προβλεπόμενο τελικό ανάστημα (υπολογιζόμενο από την οστική ηλικία) ήταν μεγαλύτερο σε σχέση με το αναμενόμενο τελικό ανάστημα (υπολογιζόμενο με βάση το ανάστημα των γονέων), στις κολυμβήτριες συγκριτικά με τις γυμνάστριες.</p>
<p>Η μακροχρόνια παρακολούθηση των αθλητριών αυτών για 2-3 έτη έδειξε μια προοδευτική μείωση του προβλεπόμενου τελικού αναστήματος στις γυμνάστριες, ενώ στις κολυμβήτριες παρέμεινε σταθερό. Όσες αθλήτριες ήταν κοντά στην οστική ωρίμανση (οστική ηλικία ≈15 ετών) είχαν τελικό ανάστημα χαμηλότερο του προβλεπόμενου τόσο οι γυμνάστριες (153.2 cm vs. 154.1 cm αντίστοιχα) όσο και οι κολυμβήτριες (166.6 cm vs. 168.1 cm αντίστοιχα). Είναι εμφανής παρόλα αυτά η σημαντική διαφορά του ύψους στις δύο ομάδες αθλητριών.<sup>2</sup></p>
<p>Οι επιλεγμένες γυμνάστριες παρουσιάζουν εκτός του μειωμένου PHV όπως pροαναφέρθηκε, μείωση του ύψους και βάρους σώματος προϊούσης της ηλικίας. Έτσι ενώ οι παράμετροι αυτές στην ηλικία των 7-10 ετών βρίσκονται στην 50<sup>η</sup> Εκατοστιαία Θέση (ΕΘ), κατέρχονται στην 20η ΕΘ στην ηλικία των 11-14 ετών.3 Είναι σαφές επομένως και από τις δύο αυτές μελέτες2,3 ότι η αύξηση των επιλεγμένων γυμναστριών παρουσιάζει μια σημαντική κάμψη με την πάροδο της ηλικίας σε σχέση με τις συνομήλικες τους που ασκούνται λιγότερο ή και καθόλου. Η αιτία του φαινομένου αυτού πάντως εξακολουθεί να είναι αδιευκρίνιστη και δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στην εντατική άσκηση.</p>
<p>Οι διαιτητικές στερήσεις στις οποίες υποβάλλονται οι αθλήτριες αυτές είναι ένας παράγοντας που ευθύνεται ενδεχομένως για την παρατήρηση αυτή.</p>
<p>Ένας άλλος παράγοντας επίσης σημαντικός είναι και η γενετική προδιάθεση των κοριτσιών που επιλέγονται για τα αθλήματα αυτά. Έχει βρεθεί σε άλλη μελέτη ότι το ύψος και βάρος σώματος των γονέων γυμναστριών είναι σημαντικά χαμηλότερα σε σχέση με γονείς κολυμβητριών και άλλων μαρτύρων.<sup>4</sup> Έτσι φαίνεται ότι η επιλογή της ομάδας αυτής των γυμναστριών σαν πρότυπο μελέτης της επίδρασης της άσκησης στην ανάπτυξη δεν μπορεί να οδηγήσει σε γενικά συμπεράσματα.</p>
<p>Σε πρόσφατη δημοσίευση του Γεωργόπουλου και συν. όπου έγινε σύγκριση μεταξύ επιλεγμένων γυμναστριών καλλιτεχνικής και ρυθμικής γυμναστικής βρέθηκε ότι οι τελευταίες είχαν περιορισμένο ρυθμό αύξησης και χαμηλότερο ανάστημα σε σύγκριση με τις πρώτες οι οποίες ακολουθούσαν το γενετικά καθορισμένο τους ανάστημα.</p>
<p>Αντίθετα σε μια μελέτη των Geithner και συν. βρέθηκε ότι η συχνή ενεργός προπόνηση στα κορίτσια δεν επηρεάζει το ρυθμό αύξησης ούτε το τελικό ανάστημα.<sup>6</sup> Παρόμοια ευρήματα αναφέρονται και σε άλλες μελέτες. <sup>7-9</sup> Οι Μalina και συν. βρήκαν ότι τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια δρομείς δεν παρουσίαζαν διαφορές στο ρυθμό αύξησης ούτε στο ανάστημα σε σύγκριση με τους μη αθλούμενους.10 Επίσης έχει βρεθεί ότι στις επιλεγμένες αθλήτριες ρυθμικής γυμναστικής το προβλεπόμενο τελικό ανάστημα είναι ψηλότερο από το γενετικά αναμενόμενο γεγονός που δείχνει μάλλον θετική επίδραση της ρυθμικής γυμναστικής στη σωματική ανάπτυξη. Η μελέτη αφορούσε την αύξηση και διάπλαση σε μικρόσωμες αθλήτριες ηλικίας 11-23 χρόνων της Ρυθμικής Γυμναστικής όπου η συλλογή του υλικού της μελέτης έγινε κατά τη διάρκεια του 13ου Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος Ρυθμικής Γυμναστικής και ήδη 16 αθλήτριες είχαν αποκτήσει το τελικό τους ανάστημα κατέδειξε ότι:</p>
<p>Οι μικρόσωμες αθλήτριες Ρυθμικής Γυμναστικής παρουσιάζουν ειδικό ρυθμό σωματικής αύξησης. Το τελικό τους ανάστημα δεν φαίνεται να επηρεάζεται αρνητικά από παράγοντες όπως το στρες, η εντατική άσκηση, η καθυστέρηση της εφηβείας, η διαιτητική συμπεριφορά και οστική καταπόνηση αλλά καθορίζεται κυρίως από τη γενετική προδιάθεση. </p>
<p>Η αύξηση αρρένων κολυμβητών όχι μόνο δεν επηρεάζεται δυσμενώς αλλά πιθανόν να ευοδώνεται. Το μέσο ύψος αρρένων κολυμβητών σε σχέση με συνομήλικους τους αγύμναστους ήταν στατιστικά μεγαλύτερο σε διάφορες ηλικιακές ομάδες (7-19 ετών).12 Πάντως το τελικό ανάστημα των αρρένων γυμναστών φαίνεται να είναι όμοιο με του γενικού πληθυσμού, παρότι παρουσιάζουν μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης στη προεφηβική και στη πρώτη εφηβική ηλικία.  Οι άρρενες δρομείς και αθλητές σε ομαδικά σπορ είναι πιο ψηλοί σε σχέση με συνομήλικους τους μη-αθλητές. </p>
<p>Αντίθετα έχει αποδειχτεί πρόσφατα ότι δεν υπάρχουν στατιστικώς σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε δρομείς και μη αθλούμενους συνομήλικους τους όσον αφορά το ύψος και τη μάζα σώματος. 10 Ανάλογα με το είδος της άσκησης έχει βρεθεί ότι η ταχύτητα και η δυναμική άσκηση επιδρούν στο ύψος και το βάρος των ποδοσφαιριστών ενώ η αερόβια άσκηση έχει επίδραση στη σεξουαλική τους ωρίμανση.<sup>14</sup>Τα δεδομένα που αναφέρθηκαν όμως οφείλουν να αξιολογηθούν με προσοχή και να συσχετισθούν με παράγοντες όπως η κληρονομικότητα, οι διατροφικές συνήθειες και ο τρόπος επιλογής των αθλητών για συγκεκριμένα αθλήματα.</p>
<p> Ο ρόλος της άσκησης γενικότερα στη σωματική αύξηση δεν έχει σαφώς διευκρινιστεί παρόλο που γίνονται έρευνες για την επεξήγηση των εμπλεκομένων μηχανισμών. Η βραχείας διάρκειας και μέτριας έντασης άσκηση ευοδώνει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης σε ενήλικες<sup>1 </sup>όχι όμως και σε παιδιά. Επιδρά γενικά στο σύστημα αυξητικής ορμόνης- IGF-1.Βραχείας διάρκειας άσκηση, πέντε εβδομάδων, που οδήγησε σε αύξηση της μυϊκής μάζας μηρού όπως τεκμηριώθηκε με MRI, δεν οδήγησε σε αύξηση στη μέση τιμή, τον αριθμό των κυμάτων έκκρισης, το χρονικό εύρος των κυμάτων έκκρισης ή το ύψος έκκρισης της αυξητικής ορμόνης (GH), ενώ αντίθετα ο IGF-1 παρουσίασε μείωση σε σχέση με τους μάρτυρες, παρόλο που τόσο η GH όσο και ο IGF-1 είναι σε πιο ψηλά επίπεδα στους φορμαρισμένους έφηβους. Αυτά τα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι βραχυπρόθεσμα η άσκηση δημιουργεί ένα καταβολικό ίσως καθεστώς που εκφράζεται ορμονικά με ελάττωση του IGF-1. </p>
<p>Τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά αθλητών σχολικής ηλικίας όπως ανάστημα, βάρος σώματος, δείκτες σκελετικής αντοχής, εκτίμηση μυϊκής δύναμης και ποσοστό υποδόριου λίπους ανταποκρίνονται στα φυσιολογικά επίπεδα για την ηλικία τους. Η συνήθης άσκηση δεν επηρεάζει αρνητικά το τελικό ανάστημα των παιδιών αλλά ενισχύει την πυκνότητα και εναπόθεση ιχνοστοιχείων στα οστά και προκαλεί υπερτροφία των μυών λόγω αύξησης του DNA και είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας στην ρύθμιση – μείωση του λίπους του σώματος. Επιπρόσθετα δεν επηρεάζει αρνητικά το ρυθμό της σκελετικής και βιολογικής ωρίμανσης. Συμπερασματικά θα πρέπει να τονισθεί ότι η φυσική δραστηριότητα, προπόνηση και συμμετοχή στα σπορ δεν επηρεάζουν το τελικό ανάστημα ούτε την ηλικία εμφάνισης του μέγιστου ρυθμού αύξησης και την ανάπτυξη στα αγόρια. Οι νεαροί αθλητές μεγαλώνουν φυσιολογικά για την ηλικία τους. Η αθλητική δραστηριότητα και διαγωνισμοί δεν επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη.</p>
<p>Πρωτοδημοσιεύτηκε στη Παιδιατρική Ενημέρωση, 2004;</p>
<p><strong>Σωματική Άσκηση και Ενδοκρινές Σύστημα στο Παιδί και στον έφηβο</strong></p>
<p><strong>Μερόπη Τούμπα, Σάββας Χρ Σάββα, Νίκος Σκορδής</strong></p>
<p>Παιδοενδοκρινολογική Μονάδα, Παιδιατρικό Τμήμα, Μακάριο Νοσοκομείο, Λευκωσία</p>
<p> Ερευνητικό &amp; Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Υγεία του Παιδιού</p>
<p>Από την Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου </p>
<p> </p>

Σχετικά άρθρα