Πανελλήνιες και άγχος επιτυχίας: ποιες είναι οι… βαθύτερες σκέψεις που ταλαιπωρούν τα παιδιά μας;

Οι Πανελλήνιες άρχισαν σήμερα στα ΕΠΑΛ και αύριο στα γενικά Λύκεια και όπως είναι φυσικό όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στους τελειόφοιτους της Τρίτης Λυκείου που προετοιμάζονται για τη… δοκιμασία των Πανελληνίων. Πόσο επιβαρύνει ψυχολογικά ένα 17χρονο έφηβο η επιτυχία ή η αποτυχία στο θεσμό των Πανελληνίων; Πόση πίεση του ασκούν οι προσδοκίες των γονέων, του σχολείου και της κοινωνίας; Τι σημαίνει εντέλει επιτυχία στις εξετάσεις; Πόσο μπορεί να επηρεάσει τη μετέπειτα φοιτητική ή μη ζωή ενός εφήβου η όλη εμπειρία;

Όλα τα παραπάνω θέματα που απασχολούν γονείς και παιδιά θίγει στο παρακάτω άρθρο ο παιδοψυχίατρος Γιώργος Ξυλούρης

Οι Πανελλήνιες εξετάσεις έχουν επενδυθεί ιδιαιτέρως κοινωνικά και συχνά η επιτυχία σε αυτές θεωρείται ότι ανοίγει το δρόμο της επαγγελματικής πορείας του υποψηφίου. Σε ένα ψυχικό επίπεδο σηματοδοτούν και το μεγάλωμα- τη μετάβαση από τον έφηβο-μαθητή που ζει και εξαρτάται από το οικογενειακό περιβάλλον σε έναν πιο ώριμο, αυτόνομο νέο ενήλικα, φοιτητή, εν δυνάμει επαγγελματία που οργανώνει και επενδύει ναρκισσιστικά τον πιο ενήλικο εαυτό του.

Οι αγχώδεις αντιδράσεις που ενδέχεται να προκαλέσουν σε έναν έφηβο

Συχνά οι Πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν έναν ψυχοπιεστικό παράγοντα που μπορεί να πυροδοτήσει έντονες αγχώδεις αντιδράσεις που σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να οργανωθούν σε αγχώδεις διαταραχές με εκδήλωση ποικιλίας ψυχικών (αγχώδες ή καταθλιπτικό, δυσφορικό συναίσθημα, καταστροφολογικό περιεχόμενο σκέψης, υπερκινητικότητα, διαταραχές στη συγκέντρωση και την προσοχή, διαταραχές μνήμης, αίσθημα φόβου αποτυχίας και ανασφάλειας, ιδέες αυτομομφής, αποσυνδετικά φαινόμενα, καταναγκαστικές συμπεριφορές καθαριότητας ή ελέγχου κ.α.) ή σωματικών εκδηλώσεων (αίσθημα παλμών, εφιδρώσεις, διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη, γαστρεντερικές διαταραχές, κοιλιακά άλγη κ.α.) με σύνοδή έκπτωση της λειτουργικότητας. Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις πιο ευάλωτων ψυχισμών μπορεί ο ψυχοπιεστικός αυτός παράγοντας να δράσει ως καταλύτης για την εμφάνιση πιο σοβαρών συναισθηματικών ή αποδιοργανωτικών διαταραχών.

Επιτυχία vs αποτυχία στις Πανελλήνιες: Τι σηματοδοτούν;

Η επιτυχία στις πανελλήνιες εξετάσεις συχνά σηματοδοτεί την ωρίμανση, τον αποχωρισμό από τη γονεϊκή φωλιά και την εξατομίκευση ενώ αντίθετα η αποτυχία παρατείνει την διεργασία αυτή. Αυτό μπορεί να γεμίζει με άγχος έναν έφηβο που θέλει να αυτονομηθεί , να ανοίξει τα φτερά του σε μια καινούργια φάση ζωής έχοντας συνοδοιπόρους στη μετάβαση αυτή αντίστοιχα την ομάδα των συνομήλικων που παίζουν τον ρόλο ενός βοηθητικού ΕΓΩ και συνοδεύουν τον έφηβο στην πορεία του μεγαλώματός του.

Ωστόσο, συνυπάρχουν και άλλες αναγνώσεις. Το ενδεχόμενο επιτυχίας ή αποτυχίας ενός εφήβου στις Πανελλήνιες μπορεί να κινητοποιεί ασυνείδητα άγχη και φαντασιώσεις που έχουν ένα ειδικό νόημα για τον κάθε έφηβο ξεχωριστά και είναι δύσκολο να ομαδοποιηθούν και να κατηγοριοποιηθούν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ενδεχόμενο επιτυχίας στις Πανελλήνιες εξετάσεις μπορεί να κινητοποιεί σε έναν ευάλωτο ναρκισσιστικά έφηβο άγχη αποχωρισμού και άγχη εγκατάλειψης από τις γονεϊκές φιγούρες. Η επιτυχία στις εξετάσεις μπορεί ασυνείδητα φαντασιωσικά να ισοδυναμεί με την είσοδο σε μια ενήλικη σεξουαλική ζωή, κάτι που μπορεί να τρομάζει και να ακινητοποιεί ψυχικά τον έφηβο. Ένας απαιτητικός και αυστηρός έφηβος με τον εαυτό του μπορεί να κατακλύζεται από άγχος γιατί η επιτυχία έχει λάβει τη μορφή ενός εξιδανικευμένου άφταστου μη ρεαλιστικού στόχου όπου το αποτέλεσμα θα καταλήγει πάντα σε αποτυχία. Μια ενδεχόμενη επιτυχία μπορεί να κατακλύζει με άγχος έναν έφηβο γιατί ασυνείδητα μπορεί να έρχεται σε αντιπαράθεση με τις εσωτερικευμένες προβολές του γονεϊκού του περιβάλλοντος «του αποτυχημένου, ανίκανου» παιδιού. Και ο κατάλογος είναι μακρύς.

Με τα παραπάνω θέλω μάλλον να πω πως μάλλον αποτελεί μια επικίνδυνη υπεραπλούστευση να κατηγοριοποιήσει κανείς το άγχος των Πανελληνίων και γραμμικά να το συνδέσει με μια αιτία. Αυτό που οφείλει κανείς να παίρνει υπόψη είναι τι νόημα παίρνει κάθε φορά στον κάθε έφηβο με την δεδομένη οργάνωση του ψυχισμού, το γνωσιακό επίπεδο, την ιστορία του στο δεδομένο οικογενειακό-σχολικό-κοινωνικό περιβάλλον με τις εκάστοτε σχέσεις. Και μέσα σε αυτά κανείς να συμπεριλάβει την προβληματική της εφηβείας με όλες τις τις διαστάσεις και τα ζητήματα που ανοίγει όπως την ανάδυση της γενετήσιας σεξουαλικότητας, τη διαμόρφωση της ταυτότητας, τις διαδικασίες αποχωρισμού-ατομικοποίησης, της αποιδανικεύσης των γονεϊκών φιγούρων κλπ.

Ο ρόλος της οικογένειας στη στήριξη του εφήβου

Στην πορεία αυτή της προετοιμασίας και της προσπάθειας που κάνει ο έφηβος είναι σημαντικό να συνοδεύεται από ένα υποστηρικτικό γονεϊκό και σχολικό περιβάλλον στο οποίο να μπορεί να «καταφεύγει» όποτε το χρειάζεται και να υποστηρίζεται. Ένα περιβάλλον που θα μπορεί με επιμονή και κατανόηση να «αντέξει» και να «εμπεριέξει» τα άγχη, τον θυμό, την κούραση του εφήβου αλλά και ένα περιβάλλον που δε θα φορτώνει τον έφηβο -ως έναν απαιτούμενο τουλάχιστον βαθμό- με το βάρος των δικών του προβολών και δεν θα τον αντιλαμβάνεται σαν προέκταση και αντικείμενο εκπλήρωσης των δικών του επιθυμιών και φαντασιώσεων.

Σε κάθε περίπτωση η περίοδος των Πανελλήνιων εξετάσεων αποτελεί μια ειδικού χαρακτήρα δοκιμασία για τον έφηβο αλλά κι όλη την οικογένεια που κατά περιπτώσεις μπορεί να πυροδοτήσει έντονες ψυχικές και σωματικές αντιδράσεις που με τη σειρά τους να επηρεάσουν την ψυχική ισορροπία και λειτουργικότητα του εφήβου ή να επιβαρύνει τις οικογενειακές σχέσεις διαταράσσοντας την οικογενειακή ζωή. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι δόκιμο να ζητείται η βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.

Σχετικά άρθρα