Πώς εκδηλώνεται η παρενόχληση στην εργασία: Μήπως έχετε υπάρξει κι εσείς θύμα;

Με τον όρο παρενόχληση στο χώρο της εργασίας πρέπει να εννοήσουµε κάθε καταχρηστική συµπεριφορά που εκδηλώνεται µε λόγια, πράξεις, γραπτά µηνύματα και μπορεί να ζηµιώσει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωµατική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του ή να διαταράξει το εργασιακό κλίµα.
Παρ' όλο που η παρενόχληση στο χώρο της εργασίας είναι τόσο παλιό φαινόμενο όσο και η εργασία αυτή καθαυτή, μόνο στις αρχές της δεκαετίας του '90 αντιµετωπίστηκε ως φαινόµενο που καταστρέφει το εργασιακό κλίµα, µειώνει την παραγωγικότητα αλλά και ευνοεί τις απουσίες των εργαζοµένων, λόγω των ψυχολογικών προβληµάτων που προκαλεί. Το φαινόμενο µελετήθηκε κυρίως στις αγγλοσαξονικές και σκανδιναβικές χώρες, όπου ονομάστηκε mobbing, από τη λέξη mob, που σηµαίνει πλήθος, αγέλη, τσούρµο, όχλος, απ' όπου και η ιδέα της όχλησης -ο Heinz Leymann, ερευνητής στον τομέα της ψυχολογίας της εργασίας στη Σουηδία, εξετάζει, εδώ και µία δεκαετία, στο πλαίσιο διαφόρων επαγγελματικών ομάδων, τη διαδικασία αυτή, την οποία ονομάζει «ψυχοτρόµο». Τώρα πλέον, σε πολλές χώρες, ενδιαφέρον για το φαινόμενο δείχνουν τα συνδικαλιστικά σωµατεία, οι γιατροί εργασίας και τα ασφαλιστικά ταµεία.
Στη Γαλλία, τα τελευταία χρόνια, σε εργασιακά περιβάλλοντα όπως είναι τα μέσα µαζικής ενημέρωσης, τέθηκε κυρίως το ζήτηµα της σεξουαλικής παρενόχλησης, που είναι και η µόνη µορφή που αναγνωρίζει η γαλλική νομοθεσία, αν και πρόκειται για µια από τις µορφές παρενόχλησης, µε την ευρεία έννοια της λέξης.
Στον ψυχολογικό πόλεμο στο χώρο της εργασίας παρατηρούνται δύο φαινόμενα:
<ul>
<li>η κατάχρηση εξουσίας, που αποκαλύπτεται πολύ γρήγορα και δεν είναι ανεκτή από τους υπαλλήλους.</li>
<li>ο διαστροφικός χειρισµός, που όσο πιο παραπλανητικός είναι τόσο µεγαλύτερη καταστροφή προξενεί.</li>
</ul>
Η παρενόχληση εµφανίζεται ανώδυνα και εξαπλώνεται να τα τρόπο παραπειστικό. Αρχικά, το θύµα φοβάται μήπως παρεξηγηθεί και αγνοεί τις αιχμές και τις ταπεινώσεις. Αργότερα, οι επιθέσεις πληθαίνουν και το θύμα δυσκολεύεται πολύ, βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση, υποτάσσεται σε εχθρικούς και εξευτελιστικούς χειρισμούς για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Οι επιθέσεις αυτές δεν οδηγούν, φυσικά, στο θάνατο, το θύµα όµως χάνει ένα κομμάτι από τον εαυτό του. Επιστρέφει το βράδυ εξαντλημένο, εξουθενωμένο, ταπεινωμένο. Και είναι δύσκολο να συνέλθει.
Μέσα σε µια ομάδα, οι συγκρούσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές. Μια παρατήρηση σε μια στιγμή εκνευρισμού ή κακοδιαθεσίας δεν είναι σημαντική, πόσο µάλλον όταν συνοδεύεται από συγγνώμη. Οι επαναλαμβανόμενες προσβολές, οι ταπεινώσεις, χωρίς συγγνώμη, είναι οι καταστροφικές.
Όταν η παρενόχληση κάνει την εμφάνισή της στο χώρο, τίθεται σε λειτουργία ένας μηχανισμός που μπορεί να κονιορτοποιήσει τα πάντα. Πρόκειται για τρομακτικό φαινόμενο, επειδή ακριβώς είναι απάνθρωπο, ανελέητο. Ο επαγγελματικός περίγυρος κρατάει αποστάσεις λόγω δειλίας, εγωισμού ή ακόμη και φόβου. Εφόσον εγκαθιδρυθεί η παράλογη και καταστροφική αλληλεπίδραση, εξαπλώνεται συνεχώς, αν δεν παρέµβει δυναμικά κάποιο πρόσωπο απ' έξω. Πράγματι, σε στιγμές κρίσης, υπάρχει τάση επιδείνωσης της επικρατούσας κατάστασης: η άτεγκτη επιχείρηση γίνεται ακόμη πιο άτεγκτη, ο καταθλιπτικός υπάλληλος ακόµη πιο καταθλιπτικός, ο επιθετικός ακόµη πιο επιθετικός κτλ. Όλα επιδεινώνονται. Μια κατάσταση κρίσης µπορεί να κινητοποιήσει το άτοµο να δώσει τον καλύτερο εαυτό του για να βρει λύση, αλλά µια κατάσταση βίαιης διαστροφής αδρανοποιεί το θύµα, το ωθεί να βγάλει το χειρότερό του εαυτό.
Πρόκειται για κυκλικό φαινόμενο. Δε χρησιµεύει σε τίποτα εποµένως να αναζητηθεί η αρχή της σύγκρουσης. Στην πορεία, ξεχνιούνται ακόµη και τα αίτιά της. Μια σειρά σκόπιµων ενεργειών του επιτιθέµενου αγχώνει το θύμα, το ωθεί να υιοθετήσει αµυντική στάση, πράγµα που προκαλεί νέες επιθέσεις. Κατά την εξέλιξη της σύγκρουσης, παρουσιάζονται φαινόµενα αµοιβαίας φοβίας: η θέα του μισητού προσώπου προκαλεί θυµό στη µια πλευρά, η θέα του επιτιθέµενου προκαλεί φόβο στο θύμα. Είναι ένα καθορισµένο ανακλαστικό, άλλοτε επιθετικό, άλλοτε αµυντικό. Ο φόβος προκαλεί στο θύμα παθολογική συµπεριφορά, που θα χρησιμέψει ως άλλοθι για την αναδρομική αιτιολόγηση της επίθεσης. Αντιδρά συνήθως βίαια και παράλογα. Οι διώκτες στρέφουν τα πάντα εναντίον του. Ο στόχος είναι να έρθει το θύμα σε δύσκολη θέση, να οδηγηθεί στη σύγχυση και στο σφάλμα.
Ακόµη και όταν η παρενόχληση είναι οριζόντια (συνάδελφος παρενοχλεί συνάδελφο), οι ιεραρχικά ανώτεροι δεν παρεμβαίνουν. Αρνούνται να δουν ή αφήνουν τα πράγματα να εξελιχτούν. Συνειδητοποιούν µερικές φορές το πρόβληµα μόνο όταν το θύµα αντιδράσει πολύ εμφανώς (νευρικές κρίσεις, κλάµατα…) ή απουσιάζει συχνά από τη δουλειά. Η σύγκρουση εξελίσσεται διότι το εργασιακό περιβάλλον δεν παρεµβαίνει: «Είστε ενήλικοι και μπορείτε να λύσετε τις διαφορές σας μόνοι σας!». Το θύμα αισθάνεται απροστάτευτο, καμιά φορά νιώθει ως αντικείμενο εκμετάλλευσης αυτών που συμμετέχουν στην επίθεση χωρίς να παρεμβαίνουν, γιατί οι ιεραρχικά ανώτεροι σπάνια προτείνουν δραστικές λύσεις.
«Θα δούμε!» λένε συνήθως. Η προτεινόμενη λύση είναι, στην καλύτερη περίπτωση η μετακίνηση σε άλλη υπηρεσία, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του θύματος. Αν, σε κάποιο στάδιο της διαδικασίας. κάποιος αντιδράσει υγιώς, η διαδικασία διακόπτεται.
 
Απόσπασμα από το βιβλίο «Η Ηθική Παρενόχληση» της Marie-France Hirigoyen, μετάφραση Μαριλένα Γεωργιάδου. Ευχαριστούμε τις εκδόσεις Πατάκη για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.