Διατροφικές ανάγκες του παιδιού: Νεότερα δεδομένα

02/09/2013
Ομάδα Σύνταξης
Παιδιατρική

Είναι προφανές και αυταπόδεικτο ότι το βασικό και μείζον ενδιαφέρον της διατροφής στην παιδική ηλικία αφορά στη βρεφική ηλικία, αφού μέχρι το πρώτο έτος, το βρέφος έχει εκτεθεί σχεδόν σε όλες τις τροφές. Το ενδιαφέρον αυτό, όσο αθροίζονται καινούργιες γνώσεις, αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν πως ο <<προγραμματισμός>> των νόσων φθοράς των ενηλίκων, της παχυσαρκίας και γενικά της καλής υγείας, επηρεάζεται ακόμη και από την ενδομήτρια θρέψη του εμβρύου και όχι μόνο από την εξωμήτρια και μεταγεννητική πορεία του. Η επίσημη ειδική επιστημονική επιτροπή για τον ευρωπαϊκό χώρο που δίνει κατευθυντήριες οδηγίες για τη διατροφή είναι η European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN).
 
Γράφει ο Γιώργος Χρούσος, καθηγητής Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής της Α΄ Παιδιατρικής Πανεπιστημιακής Κλινικής του νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία».
 
<img src="/contentfiles/specialists/xrousos.jpg" alt="" width="100" height="113" />
 
 
Μητρικός Θηλασμός 
Το μητρικό γάλα είναι η φυσική τροφή για τα βρέφη. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο το μητρικό γάλα είναι ζήτημα ζωής και θανάτου αφού υπολογίζεται πως σε αυτά τα κράτη που χαρακτηρίζονται από υψηλή βρεφική θνησιμότητα, 1.3 έως 1.45 εκατομμύρια θάνατοι θα μπορούσαν να αποφευχθούν με την αύξηση του μητρικού θηλασμού. Αλλά και στον αναπτυγμένο κόσμο, ο μητρικός θηλασμός μειώνει τις λοιμώξεις του γαστρεντερικού συστήματος και τα επεισόδια οξείας ωτίτιδας, συνεισφέροντας θετικά στη μείωση της νοσηρότητας της βρεφικής ηλικίας.
Σε ορισμένες χώρες στην Ευρώπη και ανάμεσα σε αυτές και η Ελλάδα τα ποσοστά του μητρικού θηλασμού είναι χαμηλά. Ο ρόλος του παιδιάτρου στην κοινότητα είναι μοναδικός για την υπεράσπιση και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού και της θηλάζουσας μητέρας, αφού η έναρξη και διάρκεια του μητρικού θηλασμού φαίνεται να συσχετίζεται με το πόσο ενισχύεται και υποστηρίζεται η μητέρα από τον παιδίατρο και άλλους σχετικούς με το θηλασμό επαγγελματίες υγείας.
Σύσταση του μητρικού γάλακτος
Εκτός από τα βασικά θρεπτικά συστατικά όπως πρωτεϊνη, λίπη, υδατάνθρακες, ιχοστοιχεία, μέταλλα, βιταμίνες, απαραίτητα για την καλή αύξηση και ανάπτυξη του βρέφους, περιέχει και ανοσολογικούς παράγοντες όπως slgA, λευκοκύτταρα, ολιγοσακχαρίδια, λυσοζύμη, λακτοφερρίνη, ιντερφερόνη-γ,νουκλεοτίδια, κυτταροκίνες που προσφέρουν παθητική προστασία στον γαστρεντερικό σωλήνα αλλά και στο ανώτερο αναπνευστικό, αποτρέποντας την προσκόλληση παθογόνων στους βλεννογόνους. Ακόμη, το μητρικό γάλα περιέχει απαραίτητα λιπαρά οξέα, ένζυμα, ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, πολυαμίνες και άλλα βιολογικά μόρια που ενισχύουν την υγεία του βρέφους. Η δίαιτα και διατροφή της θηλάζουσας μητέρας έχουν σημασία για τη σύσταση και παραγωγή του μητρικού γάλακτος. Όταν η μητέρα έχει κακή θρέψη τότε το μητρικό γάλα θα είναι ικανοποιητικό σε σύσταση αλλά λίγο σε ποσότητα. Η θηλάζουσα μητέρα δε χρειάζεται ειδική δίαιτα, ούτε πολυβιταμινούχα σκευάσματα, ούτε σκευάσματα υψηλής θερμιδικής αξίας. Υπάρχουν όμως μερικά θρεπτικά συστατικά που η ποσότητά τους στο μητρικό γάλα εξαρτάται από τη διατροφή της μητέρας, όπως η βιταμίνη D, η βιταμίνη A, υδατοδιαλυτές βιταμίνες, ιώδιο καθώς και η επιμέρους σύσταση των λιπαρών οξέων. ‘Ετσι, τα βρέφη των μητέρων που ακολουθούν χορτοφαγική δίαιτα χωρίς καθόλου ζωική πρωτεϊνη, διατρέχουν κίνδυνο ν’ αναπτύξουν σοβαρή μεγαλοβλαστική αναιμία και νευρολογικά ελλείμματα λόγω έλλειψης βιταμίνης B12. Σε αυτή την περίπτωση, η ESPGHAN συστήνει υποκατάσταση με βιταμίνη B12 ή στις θηλάζουσες μητέρες ή στα θηλάζοντα βρέφη.
Συστάσεις για διάρκεια του μητρικού θηλασμού 
Στην 54η Σύνοδο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) το 2001 τονίστηκε ότι σε όλο τον κόσμο η σύσταση για τη διάρκεια του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού να είναι 6 μήνες και μετά να εισάγονται οι στερεές τροφές και ο θηλασμός ενδείκνυται να συνεχίζεται παράλληλα με τις τροφές ως την ηλικία των 2 ετών. Οι οδηγίες της ΠΟΥ όμως συμπεριλαμβάνουν και απευθύνονται και σε κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου. Διαχωρίζοντας τις αναπτυσσόμενες από τις ανεπτυγμένες χώρες, επισημαίνεται πως στις αναπτυγμένες χώρες , μέχρι του παρόντος, δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη πως αν γίνει η εισαγωγή στις στερεές τροφές μεταξύ 4 και 6 μηνών, αυτό έχει κάποια αρνητική επίπτωση στην υγεία του βρέφους, σε σχέση με την εισαγωγή στις στερεές τροφές μετά τους 6 μήνες. Έτσι σύμφωνα με τα σύγχρονα βιβλιογραφικά δεδομένα η ESPGHAN συμπεραίνει πως ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός για περίπου 6 μήνες είναι ο επιθυμητός στόχος.
Εισαγωγή στις στερεές τροφές και γάλατα βρεφικής ηλικίας
Η σωστή χρονική στιγμή της εισαγωγής των στερεών τροφών κατά τη βρεφική ηλικία είναι σημαντική για διατροφικούς και αναπτυξιακούς λόγους, προκειμένου τελικά το παιδί να καταφέρει να τρώει ό,τι και η υπόλοιπη οικογένεια. Όσο μεγαλώνει το βρέφος, η δυνατότητα να καλύπτει το μητρικό γάλα τις ανάγκες του σε θρεπτικά συστατικά περιορίζεται. Τα βρέφη από την άλλη, ξεκινάνε να μασάνε και να δείχνουν ενδιαφέρον για άλλες τροφές εκτός από το γάλα. Έτσι, η εισαγωγή στα στερεά συνοδεύεται από σημαντικές αλλαγές στη σύσταση των τροφών σε θρεπτικά συστατικά. Για τα τεχνητά γάλατα υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία, αλλά για τις στερεές τροφές, το είδος των τροφών και η απώτερη επίδρασή τους στην αύξηση, υγεία και εξέλιξη του παιδιού η βιβλιογραφία είναι φτωχή.
Επίδραση των στερεών τροφών στην ανάπτυξη αλλεργίας
Είναι δεδομένο πως ορισμένες τροφές είναι πιο αλλεργιογόνες από άλλες, όπως το αυγό, το ψάρι, οι ξηροί καρποί και άλλα θαλασσινά. Από μια μελέτη παρατήρησης, διαπιστώνεται αυξημένη πιθανότητα ατοπικής δερματίτιδας σε βρέφη που έλαβαν 4 στερεές τροφές νωρίς (<4 μηνών) και μεσοπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα. Από την άλλη, δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις πως η αναβολή ή η αποφυγή εισαγωγής αλλεργιογόνων τροφών στα βρέφη υψηλού κινδύνου (βρέφη που έχουν συγγενή πρώτου βαθμού – γονέα ή και αδερφό- με ατοπική νόσο), προλαμβάνει ή καθυστερεί την εκδήλωση της ατοπικής νόσου. Για τα βρέφη σε κίνδυνο για εκδήλωση αλλεργικού νοσήματος, θα πρέπει να εισάγονται τα γαλακτοκομικά μετά τον 12ο μήνα, το αυγό στους 24 μήνες και οι ξηροί καρποί και τα θαλασσινά μέχρι τους 36 μήνες ζωής. Αυτή η ακραία τοποθέτηση αμφισβητήθηκε άμεσα από πολλούς ειδικούς. Όλα τα διαθέσιμα στοιχεία προέρχονται από μελέτες παρατήρησης σε βρέφη υψηλού κινδύνου για αλλεργικές εκδηλώσεις. Όντως σε μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, φαίνεται πως το πιο αποτελεσματικό μέτρο προφύλαξης από αλλεργικές εκδηλώσεις στη μετέπειτα ζωή είναι ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός για τουλάχιστον 4 μήνες. Συνοψίζοντας, με τα υπάρχοντα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, η επιτροπή της ESPGHAN συστήνει να μη γίνεται εισαγωγή στερεών τροφών πριν από την ηλικία των 17 εβδομάδων. Όλες οι τροφές πρέπει να εισάγονται μια τη φορά, προκειμένου να διαπιστώνονται τυχόν αντιδράσεις στις τροφές ή στα συστατικά τους. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη σύγχρονη βιβλιογραφία για την πρώιμη ή όψιμη εισαγωγή στερεών τροφών, καθώς και τις πιθανές απώτερες διατροφικές επιπτώσεις , δεν υπάρχει πειστική επιστημονική απόδειξη πως η αποφυγή ή η όψιμη εισαγωγή πιθανά αλλεργιογόνων τροφών (ψάρι,αυγό) μειώνει τις αλλεργικές αντιδράσεις είτε στα βρέφη υψηλού κινδύνου για ατοπική νόσο είτα στα βρέφη που δεν διατρέχουν τέτοιο κίνδυνο.