Η σωστή διατροφή κατά την διάρκεια της αντικαρκινικής θεραπείας

19/02/2014
Ομάδα Σύνταξης
Food therapy

Η σωστή διατροφή είναι πολύ σημαντική για όσους υποβάλλονται σε αντικαρκινική θεραπεία, όπου παρατηρούνται αυξημένες πρωτεϊνικές και ενεργειακές (θερμιδικές) ανάγκες.
 
ΓΡΑΦΕΙ η κ. Μαρία Σκουρολιάκου Επίκουρη Καθηγήτρια Εντερικής και Παρεντερικής Διατροφής
 
 
Οι βασικοί στόχοι μίας σωστής διατροφής είναι η διατήρηση του βάρους και η επιλογή και κατανάλωση υγιεινών τροφών που παρέχουν στο σώμα την ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός για να ανταπεξέλθει. Προλαμβάνονται οι ανεπάρκειες σε μακροθρεπτικά συστατικά (πρωτεΐνες, λίπη, υδατάνθρακες) και μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία), ενώ θωρακίζει τον οργανισμό του ασθενούς με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πιθανότητες μολύνσεων. Τέλος η σωστή διατροφή συμβάλλει στην μείωση των διατροφικών παρενεργειών από τις αντικαρκινικές θεραπείες και βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Η νόσος του καρκίνου καθώς και οι παρενέργειες των αντικαρκινικών θεραπειών επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες του ασθενούς αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί τα θρεπτικά συστατικά.
Πως μπορεί η θεραπεία να επηρεάσει τη διατροφή;
Χειρουργική Επέμβαση: Η χειρουργική επέμβαση είναι η συνηθέστερη μέθοδος αντιμετώπισης αν ο όγκος δεν έχει εξαπλωθεί. Η επέμβαση μπορεί να αυξήσει τις διατροφικές απαιτήσεις και την ανάγκη του ασθενούς για σωστή διατροφή και θρέψη. Επίσης η χειρουργική επέμβαση μπορεί να μειώσει τον ρυθμό της διαδικασίας της πέψης και να μειώσει την ικανότητα ορθής λειτουργίας του στόματος, λαιμού και στομάχου. Ακτινοθεραπεία: Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί κύματα ενέργειας για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων, ώστε να μην μπορούν να πολλαπλασιαστούν. Παρόλα αυτά επηρεάζει ταυτόχρονα και υγιή κύτταρα του οργανισμού. Θεραπείες στο λαιμό, κεφάλι, στήθος ή θώρακα μπορεί να προκαλέσουν: ξηροστομία, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα) και στο λαιμό, δυσκολία στη κατάποση, αλλαγή στη γεύση, οδοντιατρικά προβλήματα, αυξημένη παραγωγή φλεμάτων και κόπωση. Θεραπεία στο στομάχι προκαλεί ναυτία και εμετό, διάρροια, κράμπες και μετεωρισμό (φούσκωμα). Χημειοθεραπεία: Η χημειοθεραπεία συνίσταται στη χρήση φαρμάκων που καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα. Η θεραπεία αυτή πιθανά να επηρεάζει το πεπτικό σύστημα, την επιθυμία και την ικανότητα σίτισης. Συνήθως προκαλεί ναυτία και εμετό, απώλεια όρεξης, διάρροια, δυσκοιλιότητα, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα) και λαιμό, αύξηση ή απώλεια βάρους, αλλαγή στη γεύση, ουδετεροπενία. Ορμονοθεραπεία: Η θεραπεία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση φαρμάκων για την αναστολή της παραγωγής ορμονών από τον οργανισμό. Χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού, του προτάτη, των ωοθηκών και του ενδομητρίου. Μερικοί τύποι ορμονοθεραπείας μπορεί να αυξήσουν την όρεξη, αλλαγές στην όρεξη του ασθενούς και κατακράτηση υγρών. Βιολογική Θεραπεία γνωστή ως ανοσοθεραπεία: Συνίσταται στην κινητοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς για την καταπολέμηση του καρκίνου. Μπορεί να επηρεάσει την επιθυμία και την ικανότητα σίτισης. Προκαλεί: ναυτία και εμετό, διάρροια, ερεθισμό στο στόμα (βλεννογονίτιδα), σοβαρή απώλεια βάρους, ξηροστομία, αλλαγή στη γεύση, μυϊκό πόνο, κόπωση και πυρετό.
Οι συνηθέστερες διατροφικές διαταραχές, τα μέτρα αντιμετώπισης των οποίων αναφέρονται παρακάτω, είναι το αίσθημα της ναυτίας και η απώλεια της όρεξης.
 Οι διατροφικές συστάσεις για ασθενείς με καρκίνο περιλαμβάνουν:
1. Διατήρηση του σωματικού βάρους και του λίπους στο φυσιολογικό επίπεδο (ΔΜΣ = Βάρος (kg)/(ύψος σε μέτρα2)= 18,5-24,99). Προσοχή: Θα πρέπει βέβαια να θυμόμαστε ότι υπερβολικό βάρος δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και υπερβάλλον σωματικό λίπος. Η πραγματική παχυσαρκία έχει σχέση περισσότερο με το ποσοστό του σωματικού λίπους παρά με το σωματικό βάρος. Για την αξιολόγηση του σωματικού λίπους απαιτείται χρήση ειδικών μηχανημάτων. 2. Αναγνώρηση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών που εμφανίζονται λόγω των θεραπειών. 3. Να καταναλώνετε μικρά και συχνά γεύματα (τουλάχιστον 6 ημερησίως). Να προσπαθήσετε να τρώτε 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και 3 ενδιάμεσα μικρότερα, ως σνακ (δεκατιανό, απογευματινό, και προ του ύπνου). 4. Αποφύγετε τα ροφήματα με πρόσθετη ζάχαρη. 5. Περιορίστε τη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργαμένου κρέατος. Αποφύγετε την κατανάλωση μοσχαριού, χοιρινού και αρνισιου κρέατος. Καταναλώστε λιγότερο από 500g κόκκινου κρέατος την εβδομάδα 6. Αποφύγετε ή περιορίστε την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, εφόσον καταναλώνετε, στα 2 ημερησίως για τους άνδρες και στο 1 ημερησίως για τις γυναίκες. 7. Περιορίστε τη κατανάλωση αλμυρών τροφίμων καθώς και εκείνων που συντηρούνται σε αλάτι ή επεξεργάζονται με αλάτι. Η υψηλή περιεκτικότητα αλατιού στις τροφές προκαλεί κατακράτηση υγρών στον οργανισμό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει λιγότερο από 5γ αλατιού (1 κουταλάκι του γλυκού) ημερησίως για τον υγιή πληθυσμό. 
Σύμφωνα με τον ΕΦΕΤ Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (2010): Υψηλό σε νάτριο/αλάτι ανά 100γ τροφίμου περιέχει περισσότερο από 0,6γ νατρίου (1,5γ αλατιού). Χαμηλό σε νάτριο/αλάτι ανά 100γ τροφίμου περιέχει 0,1γ νατρίου (0,3γ αλατιού) ή λιγότερο. Παραδείγματα τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι: Μπισκότα, κέικ, γαριδάκια, πατατάκια, αλατισμένο ποπ κόρν και κράκερ, ψωμί, κριτσίνια, κ.α. όλα τα αρτοποίηματα, αλατισμένα κονσερβοποιημένα τρόφιμα, επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ κρέατα τύπου σαλάμι, πεπερόνι, χοτ ντογκ, λουκάνικα, ζαμπόν), τρόφιμα ντελικατέσεν και τρόφιμα τύπου φαστ φουντ, παστά ή καπνιστά κρέατα και ψάρια, έτοιμες σάλτσες-σως, σούπες εμπορίου, κ.α. 8. Εκμεταλλευτείτε τις στιγμές που αισθάνεστε καλά για να φάτε ένα πλούσιο γεύμα. 9. Επιλέξτε τρόφιμα που είναι εύκολα στην μάσηση, κατάποση, πέψη και απορρόφηση ακόμα και όταν είναι υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. 10. Ένταξη της φυσικής δραστηριότητας στη καθημερινότητα. Οι διεθνής συστάσεις (US Dietary Guidelines 2005) για τη διατήρηση του ιδανικού σωματικού βάρους προτείνουν φυσική δραστηριότητα μέτριας ή και έντονης εντάσεως (π.χ δυναμικό περπάτημα, ποδήλατο, κολύμπι, αθλήματα), επιπροσθέτως των συνηθισμένων ασχολιών, και διάρκειας 200-300 λεπτών την εβδομάδα (δηλαδή, 45 λεπτά τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα). Για καλή υγεία, ευεξία, εκγύμναση του καρδιαγγειακού μας συστήματος, αύξηση της αντοχής και της καρδιοαναπνευστικής μας λειτουργίας καθώς επίσης και για την μείωση του κινδύνου ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων απαιτείται φυσική δραστηριότητα μέτριας έντασης το λιγότερο 5 φορές την εβδομάδα διαρκείας τουλάχιστον 30 λεπτών (150 λεπτά/ εβδομάδα).
ΝΑΥΤΙΑ 1. Κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων, 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και 3 ενδιάμεσα μικρότερα (δεκατιανό, απογευματινό, και προ του ύπνου). Καταναλώνοντας μικρά και συχνά γεύματα, το αίσθημα της ναυτίας περιορίζεται. 2. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της μέρας, προτείνεται να πίνετε με αργό ρυθμό υγρά. Αποφύγετε την κατανάλωση νερού ή άλλων ροφημάτων κατά τη διάρκεια του γεύματος. 3. Πριν και μετά το φαγητό ξεπλένετε το στόμα σας. 4. Τα φαγητά να βρίσκονται σε θερμοκρασία δωματίου. Με αυτό τον τρόπο εξουδετερώνονται οι οσμές του φαγητού που πυροδοτούν το αίσθημα της ναυτίας. 5. Προτίμηση φαγητών που δεν έχουν έντονη μυρωδιά. 6. Επιλογή τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες (π.χ. λευκό ψωμί, δημητριακά πρωινού χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες, ρύζι, μακαρόνια κλπ) και χαμηλής με μέτριας περιεκτικότητας σε λίπος (λάδι, μαργαρίνη, βούτυρο, ελιές, αβοκάντο κλπ). 7. Οι τροφές που θα επιλέξτε να είναι εύπεπτες, ενώ θα ήταν προτιμότερο να τις καταναλώνετε με αργό ρυθμό. 8. Δοκιμή φαγητών που περιέχουν πιπερόριζα (ginger). Η πιπερόριζα θεωρείται ότι μειώνει την τάση για ναυτία και εμετό (Wickham, 1997). 9. Αν η ναυτία παρατηρείται το πρωί, δοκιμάστε να καταναλώσετε φρυγανιά ή κράκερ πριν σηκωθείτε από το κρεβάτι. 10. Ιδανικές για την προετοιμασία του φαγητού σας θεωρούνται οι στιγμές της ημέρας που δε νιώθετε ναυτία. Ανοίξτε τα παράθυρα κατά τη διάρκεια ή μετά το μαγείρεμα. Ο καθαρός αέρας θα σας ανακουφίζει. 11. Κατανάλωση των αγαπημένων σας φαγητών τις περιόδους που δεν νιώθετε ναυτία. 12. Μετά το πέρας του γεύματος, προτείνεται να σηκώνεστε από το τραπέζι.
Να αποφεύγονται: 1. Τα πολύ γλυκά, πικάντικα, με έντονη γεύση και οσμή τρόφιμα όπως τηγανιτά φαγητά, καραμέλες, κέικ, σκόρδο, κρεμμύδι κ.α. Εντείνουν το αίσθημα της ναυτίας. 2. Το κυρίως γεύμα ή ένα από τα ενδιάμεσα σνακ πριν την θεραπεία (περίπου 2-3 ώρες πριν). Το φαγητό σε συνδυασμό με το είδος της θεραπείας κάνει το αίσθημα της ναυτίας εντονότερο.
ΑΠΩΛΕΙΑ ΟΡΕΞΗΣ 1. Κατανάλωση 5-6 μικρών γευμάτων αντί για 3 μεγάλα. Με τα μικρά και συχνά γεύματα, το στομάχι υφίσταται λιγότερη πίεση με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται καλύτερη πέψη και απορρόφηση των τροφών. 2. Επιλογή τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες, πρωτεΐνη (κρέας, πουλερικά, ψάρι, ασπράδια αυγών- τα οποία δεν έχουν καθόλου λίπος-, τυρί κλπ) και θρεπτικά συστατικά. Τρόφιμα ή γεύματα πλούσια σε θερμίδες και θρεπτικά συστατικά βελτιώνουν την αδυναμία και το αίσθημα κόπωσης που συχνά νιώθουν οι ασθενείς με καρκίνο. 3. Κατανάλωση μεγαλύτερων γευμάτων όταν αισθάνεστε καλά και είστε ξεκούραστοι, 4. Ένα μικρό σνακ πριν τον βραδινό ύπνο, προσδίδει θερμίδες, χωρίς να επηρεάσει την όρεξη σας