Ναρκωτικά: Ποια λάθη στην ανατροφή των παιδιών κάνουν οι γονείς;

<p><strong style="text-align: justify;">Η χρήση και οι ουσίες εµφανίζονται πρώιµα στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών. Ωστό σο η παρουσία και η λειτουργία τους διαφοροποιείται µεταξύ των κοινωνιώ ν και των ιστορικών περιόδω ν και έρχεται να καλύψει διαφορετικές σε κάθε περίπτωση κοινωνικέ ς και πολιτιστικές συνθήκες και κ ατ’ επέκταση διαφορετικές ατοµικές ανάγκε ς. Η χρήση, η κατάχρηση ουσιών και η εξάρτηση από αυτές στις σύγχρονες κοινωνίε ς (σε διαφορετικό β αθµό και έκταση µεταξύ των κοινωνιών) έχει πάρει µεγάλες διαστάσεις και αποτελεί φαινόµενο επιβαρυντικό και καταστροφικό, τόσο για τις κοινωνίες, όσο και για τα µέλη τους.</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Από την επιστημονική ομάδα <strong>τoυ Κέντρου Πρόληψης της Εξάρτησης από τα ναρκωτικά Πυξίδα και τη σχολική ψυχολόγο Μαρία Κυριακίδου</strong></p>
<p style="text-align: justify;">Γιατί όµως οι άνθρωποι αποφασίζουν να δοκιµάσουν ουσίες και σε ποιους από εκείνους που δοκιµάζουν η δοκιµή καταλήγει σε περιστασιακή χρήση ή και εξάρτηση;</p>
<p style="text-align: justify;"> Η προσπάθεια από µέρους µας να απαντήσουµε στο παραπάνω ερώτηµα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και την επίγνωση ότι ορισµένους µόνον παράγοντες και συνθήκες µπορούµε να εντοπίσουµε (από το εύρος των υπαρχόντω ν) και σε αυτούς να εστιάσουµε την προσο χή µας. Αναφερόµαστε σε αυτού ς ως υποβοηθητικούς (για τη χρήση κ αι την εξάρτηση) εκλυτικού ς παράγοντες και ό χι αιτιολο ικούς. Τούτο γιατί πρόκειται για ένα περίπλοκο φαινόµενο, όπου η σχέση αιτίου αιτιατού δεν υφίσταται.</p>
<p style="text-align: justify;">Οι προσεγγίσεις αυτού του τύπου αγνοούν την περιπλοκότητα του φαινοµένου και αποδίδου ν µία απλοϊκή κ αι εύκολη ερµηνεία σε ένα πολύπλοκο και δύσκολα αντιµετωπίσιµο πρόβληµα.</p>
<p style="text-align: justify;"> Η Κοκκέβη (1987) µιλά για ένα φαινόµενο «πολυπαραγοντικής προέλευσης», χαρακτηρισµό ς που αναγνωρίζει την ύπαρξη και σύµπραξη πολλών παραγόντων παράλληλα. Ο Olivenstein (Κεφαλάς 1997) µιλά για τη συνάντηση  και συµπλοκή 3 παραµέτρων, µιας συγκεκριµένης προσωπικότητας, µε µία συγκεκριµένη τοξική ουσία, σε µία δεδοµένη κοινωνικο-πο λιτιστική στιγµή.</p>
<p style="text-align: justify;">Η προσέγγιση της «αιτιολογίας» και της ερµηνείας του φαινοµένου, όπως επίσης και της αντιµετώπισης του καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από τη θεω ρητική προ σέγγιση που ενστερνίζεται κάποιο ς. Οι περισσότεροι ωστόσο ερευνητές υπο στηρίζουν ότι υπάρχει ένας συ νδυασµός παραγόντων:</p>
<p style="text-align: justify;">ψυχολογικών (που συνδέονται µε την προσωπικότητα του ατόµου), βιολογικών (που συνδέονται µε τα χαρακτηριστικά της ουσίας και τα βιολο γικά χαρακτηριστικά του ατόµου) κ αι κοινωνικών (που συνδέονται µε τις κοινωνικές πολιτιστικές συνθήκες, το οικογενειακό περιβάλλον κ.α.). Συµφωνούν επίσης ότι υπάρχει ένας συγκεκριµένος κάθε φορά συνδυασµό ς παραγόντων που οδηγεί κάποιον άνθρωπο στη χρήση. Τούτο σηµαίνει ότι οι επιρροέ ς κ αι οι παράγοντες που καθορίζου ν µια συµπεριφορά χρήσης διαφοροποιούνται µεταξύ των ατόµων, αλλά κ αι στο ίδιο το άτοµο κατά τη διάρκεια του χρόνου. Ένα µεµονωµένο χαρακτηριστικό δε µας επιτρέπει να βγάλουµε συµπεράσµατα για τη µετέπειτα εξέλιξη του ατόµου, π.χ. η ύπαρξη ενός αλκοολικού πατέρα δεν προδιαγράφει τον αλκοολισµό. Όσο περισσότερα χαρακτηριστικά (προσωπικότητας) έχει ένας άνθρωπος, όσο πιο ισχυρά είναι αυτά και όσο περισσότερε ς είναι οι επιβαρυντικές συνθήκε ς που τον περιβάλλου ν, τόσο περισσότερο ευάλωτο ς είναι στην ουσία και στην εξάρτηση από αυτήν (McM urran 1994).</p>
<p style="text-align: justify;">Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση από αυτές είναι µία προβληµατική συµπεριφορά (κ αι µε αυτή την έννοια το σύµπτω µα βαθύτερων δυσκολιών και προβληµάτων) και οι παράγοντε ς που την επηρεάζουν είναι ανάλογοι µε αυτούς που καθορίζου ν και άλλε ς µορφέ ς προβληµατικών συµπεριφορών και διαταραχών.</p>
<p style="text-align: justify;"> Σύµφωνα µε την Κοκκέβη (1987) «ο βαθµός συµµετοχής των διαφόρων παραγόντων διαφοροποιείται σε συνάρτηση µε το είδος της ουσίας (π.χ. κοινωνικά αποδεκτή ή καταδικ αστέα), µε το βαθµό ή το στάδιο χρήσης (π.χ. δοκιµή, ευκαιριακή χρήση, εξάρτηση), τους τ ρόπου ς χρήσης της ουσίας (π.χ. ενδο φλέβια χρήση , από τη µύτη ή το στό µα), τη βαρύτητα εξάρτησης, τις προκαλούµενες επιπλοκές, τη δυνατότητα διακοπής της χρήσης ή της  ανταπόκρισης στη θεραπείας». Τούτο σηµαίνει, όπω ς εντοπίζει, ότι η κοινωνική στάση προ ς την ουσία παίζει καθοριστικό ρόλο για τη στάση που διαµορφώνει το άτοµο για αυτήν, συγκεκριµένα όσο ν αφορά την εφηβεία, κατά τη διάρκεια της οποίας, συνήθω ς, αρχίζει ο πειραµατισµό ς µε τις ουσίες. Η προβολή της ουσία από τα Μ.Μ.Ε. οι οικογενειακέ ς συ νθήκες και τα πρότυπα χρήσης, η διαθεσιµότητα της ουσίας και η πίεση των συνοµηλίκων ευνοού ν τη δοκιµή κοινωνικά αποδεκτών ουσιών (αλκοόλ, χάπια). Ενώ ατοµικοί παράγοντες (προσωπικότητα, ψυχοπαθολογία, δοµή οικογένειας) έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε συνδυασµό µε τη διαθεσιµότητα τ ης ουσίας για τη συχνότητα της χρήσης παράνοµων ουσιών.</p>
<p style="text-align: justify;">Ο Farell και οι συν. (1992) βρήκαν υψηλή συσχέτιση µεταξύ του συνολικού αριθµού παραγόντων κινδύνου και της τρέχουσας χρήσης ουσιών.</p>
<p style="text-align: justify;">Αυτό υποστηρίζει ότι οι έφηβοι εµπλέκονται στη χρήση ουσιών για έναν αριθµό παραγόντων που συνυπάρχουν και αλληλοσυντηρούνται και ο κάθε έφηβος έχει ένα µοναδικό προφίλ κινδύνου.</p>
<p style="text-align: justify;">Ωστόσο οφείλει κανείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός όταν µιλά για καταστάσεις κινδύνου, γιατί πολλοί έφηβοι που φαίνεται να αντιµετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ουδέποτε προχωρούν σε συµπεριφορά επικίνδυνη για τους εαυτούς τους ή τους άλλου ς ανθρώπους ή εµπλέκονται λιγότερο συγκρινόµενοι µε τους συνοµηλίκους του ς ή και αν ε µπλέκονται φαίνετ αι να εγκαταλείπουν πιο γρήγορα από άλλου ς (Jessor 1992). Τούτο σηµαίνει ότι η κάθε περίπτωση χρήσης και εξάρτησης είναι µοναδική και ως τέτοια πρέπει να διερευνάται.</p>
<p style="text-align: justify;">Η οικογένεια</p>
<p style="text-align: justify;">Η οικογένεια αποτελεί την πρώτη κοινωνική οµάδα στην οποία συµµετέχει το άτοµο και την αποκλειστική πηγή ερεθισµάτων και σύνδεσης του µε τον έξω κόσµο, για ένα µεγάλο και καθοριστικό χρονικό διάστηµα της ζωής του. Οι επιρροές που ασκεί είναι καθοριστικές για τις επιλογές, τον τρόπο ζωής,</p>
<p style="text-align: justify;">την κοινωνική και συναισθηµατική ανάπτυξη του ατόµου κ αι την ψυχική του</p>
<p style="text-align: justify;">υγεία.</p>
<p style="text-align: justify;"> Οι σηµαντικότεροι παράγοντες που εντοπίζονται από την έρευνα στο χώρο της οικογένειας είναι η παροχή προτύπων και η µίµηση αυτών από τα παιδιά, οι γονεϊκές πρακτικές διαπαιδαγώγησης, η οικογενειακή συνοχή.</p>
<p style="text-align: justify;">Η λειτουργία της µίµησης στη χρήση νόµιµω ν και παράνοµων ουσιών εντοπίζεται από τους Brook και συν.(1986). Έφηβοι που καπνίζουν, πίνουν αλκοόλ, κάνουν χρήση χαπιώ ν ή άλλων ναρκωτικών ουσιών έχουν σε υψηλότερο ποσοστό γονείς που έχουν ανάλογες συµπεριφορές χρήσης. Τούτο βέβαια δε σηµαίνει ότι η παρουσία γονιού χρήστη κάποιας από των παραπάνω ναρκωτικών ουσιών ακολουθείται σε κάθε περίπτωση από πρόβληµα χρήσης του παιδιού, αλλά αναδεικνύει το ρόλο της µίµησης προτύπων στο πρόβληµα της χρήσης και εξάρτησης.</p>
<p style="text-align: justify;">Η σπουδαιότητα των γονεϊκών πρακτικών διαπαιδαγώγησης και των οικογενειακών πρακτικών διοίκησης, για την ψυχική ισορροπία του παιδιού και την οικογενειακή ατµόσφαιρα αναγνωρίζονται από πολλές έρευνες. Οι Hawkins και συν.(1992) µιλώντας για παράγοντες κινδύνου επισηµαίνουν ότι: «Ο κίνδυνος κατάχρησης ουσιών εµφανίζεται αυξηµένος σε οικογένειες, όπου οι οικογενειακές πρακτικές διοίκησης χαρακτηρίζονται από µη καθαρές, ασαφείς προσδοκίες για τη συµπεριφορά, περιορισµένη παρακολούθηση της συµπεριφοράς, φτωχές και ασυνεπείς αµοιβές για θετική συµπεριφορά και υπερβολιά αυστηρές και ασυνεπείς τιµωρίες για ανεπιθύµητη συµπεριφορά». Η ασάφεια και η σύγχυση επιδεινώνονται µε την απουσία µιας κοινής στάσης και συµπεριφοράς από µέρους των γονιών και τη χρήση αντιφατικών τακτικών διαπαιδαγώγησης.</p>
<p style="text-align: justify;">Οι McKay και συν.(1991) σε έρευνα τους σε άτοµα που έπιναν πολύ βρήκαν ότι αυτ ά προέρχονταν από οικογένειες τα µέλη των οποίων δεν εξέφραζαν τα συναισθήµατα του ς και δεν ήταν ξεκάθαροι οι ρόλοι τους. Οι Baer και συν.(1987) αναγνω ρίζουν τις οικογενειακές συγκρούσεις ω ς σηµαντικό παράγοντα, αλλά συγκρίνοντας τες µε τη µίµηση προτύπων και την επιρροή των συνοµηλίκων, τις εκτιµούν ως λιγότερο καθοριστικές.</p>
<p style="text-align: justify;">Επιβαρυντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη αντικοινωνικής και εγκληµατικ ής συµπεριφοράς κ αι η ύπαρξη προβληµάτων ψυχικής υγείας και αλκοολισµού στην οικογένεια, καθώς δηµιουργούν ατµόσφαιρα συνεχούς έντασης, άγχους, ανασφάλειας και παρέχουν αρνητικά πρότυπα.</p>
<p style="text-align: justify;"> Η απουσία οικογενειακής συνοχής και ισχυρών συναισθηµατικών δεσµών µεταξύ των µελών της οικογένειας φαίνεται να αποτελεί έναν παράγοντα κινδύνου.</p>
<p style="text-align: justify;">Τα προαναφερόµενα είναι συνθήκες που διαµορφώνουν το οικογενειακό κλίµα, επηρεάζουν την επικοινωνία µεταξύ των µελών και το προσωπικό σύστηµα αξιών που διαµορφώνουν τα παιδιά. Στα παραπάνω οι ψυχοδυναµικής κατεύθυνσης επιστήµονες το νίζουν την απο φασιστικ ής σηµασίας σχέση µητέρας-παιδιού και αργότερα πατέρα-παιδιού στη δόµηση ορισµένων τύπων ψυχικής λειτουργίας. Όταν το βρέφος λειτουργεί για αυτούς ως συµπλήρωµα των δικών τους ψυχικών ελλειµµάτων δυσχεραίνεται η δόµηση του ψυχισµού του παιδιού, καθώς τούτο συχνά βιώνει απόρριψη και παρεµποδίζονται οι ταυτίσεις µε τα γονεϊκά πρότυπα, γεγονός που παρεµποδίζει την ανάπτυξη του παιδιού και τη ζωή του (Κεφαλάς 1997).</p>
<p style="text-align: justify;">Συνοψίζοντας αιτιολογικοί- εκλυτικοί παράγοντες, που εντοπίζονται στ ην οικογένεια είναι η απουσία στενής σχέσης µε γονείς, η έλλειψη παρακολούθησης και εποπτείας του παιδιού, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες του, η ασυνέπεια στις µεθόδους πειθαρχίας, η υπερβολική αυστηρότητα ή παραχωρητικότητα, η υπερβολική συναισθηµατική εµπλοκή και η ακαταλληλότητα τους να λειτουργήσουν ως θετικά πρότυπα ταύτισης.</p>
<p style="text-align: justify;">Ορισµένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η επίδραση των παραπάνω παραγόντων είναι έµµεση, καθώς λειτουργούν ενθαρρυντικά για την αποµάκρυνση του παιδιού από την οικογένεια και τ η δηµιουργία δεσµών µε συνοµηλίκους και την ένταξη του σε οµάδες συνοµηλίκων, που ευνοούν τη χρήση ουσιών.</p>
<p style="text-align: justify;">Ωστόσο είναι σηµαντικό να τονισθεί ότι είναι αρκετοί οι παράγοντες που λειτουργούν προστατευτικά µέσα στο πλαίσιο της οικογένειας. Ο δεσµός, η συναισθηµατική σύ νδε ση µε την οικο γένεια και οι καλέ ς διαπροσωπικές σχέσεις µέσα σε αυτήν ενθαρρύνου ν τη συ µµετοχή στις οικογενειακές δραστηριότητες, δηµιουργούν συναισθήµατα ασφάλειας και αποδοχής. Η εκπαίδευση σε αξίες, η καλή διαχείριση του άγχους και το µοίρασµα ευθυνών λειτουργούν επίσης προστατευτικά</p>
<p style="text-align: justify;">Σηµαντικές επιπλέον είναι η έκφραση συναισθηµάτων και η αυτοαποκάλυψη (σκέψεω ν, ανησυχιών) µεταξύ των παιδιών και των γονιών (Pistole 1996, Panini 1987). Τ ροφοδοτούν τ η µεταξύ τους σχέση και αποτελούν παράγοντα ψυχικής υγείας.</p>
<p> </p>
<p><strong><br /></strong></p>

Σχετικά άρθρα