Τι είναι η ψύχωση; Μύθοι και αλήθειες για την ασθένεια

04/02/2015
Ομάδα Σύνταξης
Ψυχολογία

Η ψύχωση είναι μια διαταραχή στη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου. Σχιζοφρένεια είναι ο όρος που χρησιμοποιείται όταν τα ψυχωσικά επεισόδια διαρκούν για μακρό χρονικό διάστημα. Η ιατρική επιστήμη μπορεί να δώσει αρκετές απαντήσεις για την ψύχωση, δεν μπορεί όμως να τις δώσει όλες. Τα ακριβή αίτια είναι ακόμη άγνωστα. Δεν υπάρχει ένας και μόνο βασικός ατπολογικός παράγοντας. Η ψυχωσική διαταραχή φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μιας σειράς παραγόντων.
Ο εγκέφαλος παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της ψύχωσης. Σε ασθενείς με ψύχωση έχουν καταγραφεί αλλοιώσεις στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Έχουν επίσης παρατηρηθεί αλλοιώσεις στη χημεία του. Αυτές οι οργανικές ανωμαλίες σχετίζονται με τις διαταραχές στο συναίσθημα και με το έλλειμμα στην πρόσληψη και προώθηση των πληροφοριών, που είναι τυπικές δυσλειτουργίες στην ψύχωση.
Οι πληροφορίες κυκλοφορούν στον εγκέφαλο με τη βοήθεια ορισμένων χημικών ουσιών που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές (η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη είναι οι δύο νευροδιαβιβαστές που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ψύχωση). Στους ασθενείς με ψύχωση, η χημική ισορροπία ανάμεσα στις δύο αυτές ουσίες είναι διαταραγμένη. Τα κατάλληλα φάρμακα μπορούν να επαναφέρουν τη φυσιολογική ισορροπία.
Οι ασθενείς με ψύχωση είναι υπερβολικά ευαίσθητοι στα ερεθίσματα ή στις αγχογόνες καταστάσεις που προέρχονται από το κοντινό τους περιβάλλον. Αυτή η προδιάθεση είναι ως ένα βαθμό κληρονομική. Αν κάποιος από τους στενούς σου συγγενείς έχει ψύχωση, διατρέχεις μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσεις αυτή την προδιάθεση, σε σχέση με τους ανθρώπους που δεν έχουν στενούς συγγενείς με ψύχωση.
Το άμεσο περιβάλλον και κυρίως η οικογένεια παίζουν βασικό ρόλο στην εξέλιξη και την πορεία της ψύχωσης. Τα υψηλά επίπεδα έντασης μέσα στην οικογένεια ή η συναισθηματική υπερεμπλοκή μελών της οικογένειας μπορούν να πυροδοτήσουν μια υποτροπή.
Οι ψυχώσεις δεν είναι σπάνιες αρρώστιες. Έτσι, δεν πρέπει να νοιώθεις μόνος. Οι πιθανότητες που έχει κάποιος να εκδηλώσει ψύχωση σε κάποια στιγμή της ζωής του έχουν υπολογιστεί 1 προς 100. Σε μια δεδομένη χρονική στιγμή 2-4 άνθρωποι στους 1000 νοσούν από σχιζοφρένεια.
Η σχιζοφρένεια εμφανίζεται σε όλες τις χώρες του κόσμου, σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Συνήθως εμφανίζεται σε σχετικά νεαρή ηλικία, κάπου ανάμεσα στα 18 και τα 30, με την ηλικία έναρξης να είναι ελαφρώς μικρότερη στους άνδρες απ' ό,τι στις γυναίκες.
Η πρόγνωση και η πορεία της ψύχωσης ποικίλουν. 
Το πρώτο επεισόδιο συνήθως είναι απρόβλεπτο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι έρχεται και απροειδοποίητα. Βέβαια, τα πρώτα σημάδια είναι τόσο αόριστα που δε σε παραπέμπουν αναγκαστικά στην ψύχωση. Όμως, παρόλα αυτά, όταν τα φέρνεις στο μυαλό σου, δεν μπορείς παρά να νιώσεις ότι «έπρεπε πραγματικά να είχα καταλάβει τι έρχεται».
Αυτά τα «αόριστα» συμπτώματα αναπτύσσονται στην πρόδρομη φάση της ασθένειας, κατά τη διάρκεια της οποίας τα πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια ενός επερχόμενου ψυχωσικού επεισόδιο γίνονται όλο και πιο εμφανή. Στο πρώτο επεισόδιο μπορεί να μη σου είναι ακόμη αρκετά ξεκάθαρο ότι πρέπει να αναζητήσεις ιατρική βοήθεια. Όταν όμως έρθουν τα επόμενα επεισόδια, τότε ξέρεις ότι δεν έχεις άλλη επιλογή από το να πας στο γιατρό. Τα πρώιμα σημεία και συμπτώματα δίνουν κατόπιν τη θέση τους στην ψύχωση.
Συνήθως, το άτομο αναζητά και βρίσκει βοήθεια έπειτα από μια σημαντική καθυστέρηση, όταν πια τα συμπτώματα είναι σοβαρά και αδύνατον να αντιμετωπισθούν στο σπίτι. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο συχνά έχει σαν κατάληξη την εισαγωγή του ασθενή στο νοσοκομείο.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ
Η κατάσταση συνήθως ξεκινά να βελτιώνεται χάρη στα φάρμακα, την ξεκούραση και τις υπόλοιπες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Σε ένα μεγάλο αριθμό περιπτώσεων υπάρχει πλήρης θεραπεία. Όταν χορηγείται έγκαιρα η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, τότε εννέα στους δέκα ασθενείς με ψύχωση έχουν πολύ καλή έκβαση. Δυστυχώς όμως, τις περισσότερες φορές η θεραπεία ξεκινά με καθυστέρηση και σε αυτές φυσικά τις περιπτώσεις τα αποτελέσματα δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικά.
Στους ασθενείς με ψύχωση, ένας στους τρεις παρουσιάζει βελτίωση σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα εφόσον όμως ακολουθεί την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Στο 10%- 15% των περιπτώσεων υπάρχει πλήρης θεραπεία και δεν παρουσιάζεται άλλο ψυχωσικό επεισόδιο ακόμη και δέκα χρόνια μετά την έναρξη της ψύχωσης. Σε έναν στους τρεις ασθενείς, η ασθένεια παρουσιάζει χρονιότητα, με επαναλαμβανόμενα ψυχωσικά επεισόδια αλλά και περιόδους ύφεσης των συμπτωμάτων.
Όλα τα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν σαφώς ότι η διακοπή της λήψης των φαρμάκων (ανεξάρτητα από το πόσο καλά μπορεί να αισθάνεσαι) οδηγεί στην υποτροπή. Επτά στους δέκα ασθενείς που διακόπτουν τα φάρμακά τους, υποτροπιάζουν.
Υπάρχουν, ωστόσο, και ασθενείς που δεν βελτιώνονται ή δεν ανταποκρίνονται καλά στη θεραπεία και τα συμπτώματά τους επιμένουν. Όσο περισσότερες υποτροπές έχουν και όσο πιο πολύ διαρκούν τα ψυχωσικά επεισόδια, τόσο περισσότερο επιδεινώνεται η κατάστασή τους. Αυτό που χρειάζονται είναι μακρόχρονη θεραπεία και στήριξη. Ένας μικρός αριθμός ασθενών δεν μπορεί να αντέξει καθόλου την ψύχωση και νιώθει ότι βασανίζεται από αυτή. Αυτοί οι ασθενείς βιώνουν έντονη κατάθλιψη και νιώθουν τόσο πολύ αβοήθητοι που συχνά επιχειρούν να αυτοκτονήσουν.
Ακόμη και με την καλύτερη δυνατή θεραπεία, υποστήριξη, ψυχοεκπαίδευση και συμβουλευτική για το άτομο και την οικογένεια, 15 στους 100 ασθενείς παρουσιάζουν υποτροπή. Το αίτιο της υποτροπής σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πιθανά ένας συνδυασμός υπερβολικής ευαλωτότητας στο άγχος και σε καταστάσεις που προκαλούν άγχος και οι οποίες δεν μπορεί να μπουν υπό έλεγχο.
ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ 
Υπάρχουν πολλές αφελείς ιδέες γύρω από την ψύχωση. Οι περισσότερες από αυτές έχουν τις ρίζες τους στα χρόνια που δεν γνωρίζαμε πολλά γι' αυτή τη διαταραχή.
«Τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διπλή ή διχασμένη προσωπικότητα»
Η σύγχυση και η αντίφαση που αντιμετωπίζεις κατά τη διάρκεια της ψύχωσης αφορά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο. Η διαταραχή της διπλής και πολλαπλής προσωπικότητας υπάρχει, δεν έχει όμως καμία σχέση με την ψύχωση.
«Αν έχεις ψύχωση, τα παιδιά σου δεν θα είναι φυσιολογικά».
Η ευαλωτότητα στην ψύχωση είναι σε κάποιο βαθμό κληρονομική. Ένας γονιός που έχει ψύχωση διατρέχει τον κίνδυνο να κληροδοτήσει στα παιδιά του την προδιάθεση αυτή. Σε καμία όμως περίπτωση το παιδί ενός τέτοιου γονέα δεν μπορεί να θεωρηθεί «μη φυσιολογικό». Στην πραγματικότητα, πολύ λίγα από αυτά τα παιδιά θα εμφανίσουν αργότερα προβλήματα αυτού του τύπου στη ζωή.
«Οι ψυχωσικοί είναι επικίνδυνοι».
Η εικόνα του «επικίνδυνου ψυχοπαθούς» είναι ένας μύθος, μια διαστρεβλωμένη εφεύρεση του κινηματογράφου και των άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης που τις πιο πολλές φορές δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα άτομα με ψύχωση συνηθίζουν να κλείνονται στον εαυτό τους. Αυτό όμως που πραγματικά χρειάζεται να ξέρεις είναι ότι κατά τη διάρκεια ενός ψυχωσικού επεισοδίου μπορεί να συμπεριφέρεσαι κάπως περίεργα. Αυτό ίσως να τρομάξει κάποιον που δε σε γνωρίζει τόσο καλά.
«Η ψύχωση είναι το αποτέλεσμα κακής ανατροφής.»
Αυτό είναι άλλος ένας μύθος. Μια διαταραχή όπως η ψύχωση δεν είναι το αποτέλεσμα κακής ανατροφής. (Οι άνθρωποι λένε το ίδιο, εξίσου άδικα, για τον αυτισμό και την κατάθλιψη). Οι γονείς σου δεν φταίνε! Ούτε η υπερπροστατευτική αλλά ούτε και η αυστηρή τους συμπεριφορά αποτελεί αίτιο της ψύχωσης. Στην πραγματικότητα, οι γονείς καθώς και τα άλλα μέλη της οικογένειας μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ψύχωσης και στην εξελιξή της με το να σε υποστηρίζουν και να σε βοηθούν.
«Τα χάπια δεν μπορούν να σε βοηθήσουν.»
Οποιοσδήποτε ισχυρίζεται ότι η φαρμακευτική αγωγή δεν μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με ψύχωση να πάνε καλύτερα κάνει ένα εγκληματικό λάθος. Άπειρες επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η φαρμακοθεραπεία σε συνδυασμό με την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, τις ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις, την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και τη συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία είναι το κλειδί για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της ψύχωσης. Η φαρμακοθεραπεία μαζί με την ψυχοθεραπεία και την αποκατάσταση σε βοηθούν όχι μόνο να πας καλύτερα αλλά και να παραμείνεις καλά.
 
Από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο για την Ψυχική Υγεία- ΕΠΙΨΥ