Τικ στα παιδιά: Πότε εμφανίζονται και πού οφείλονται

11/02/2013
Ομάδα Σύνταξης
Οικογένεια

Μυοσπάσματα (τίκς)
 
Γράφει η Ελένη Λαζαράτου, Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στην Α΄ Ψυχιατρική Κλινική, της Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.
 
-Τι είναι τα τικ ή αλλιώς μυοσπάσματα; 
 
Τα μυοσπάσματα (τικς) περιγράφονται σαν απότομες ξαφνικές κινήσεις, ακούσιες αλλά επιτακτικές, ταχείες, επαναλαμβανόμενες σε μη κανονικά χρονικά διαστήματα πού δεν εξυπηρετούν κανένα αντικειμενικό σκοπό. Τα τίκς αφορούν μύες ή ομάδες περιφερικών μυών που παίζουν κάποιο ρόλο στην έκφραση συναισθημάτων κατά την επικοινωνία. Τα τίκς έχουν ένα οργανικό υπόβαθρο αλλά προοδευτικά φορτίζονται με συναισθήματα και φαντασιώσεις και μπορούν να καθορίσουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο το παιδί καταλαβαίνει τον εαυτό του και τη διάκριση της εσωτερικής εμπειρίας από την εξωτερική έκφραση της συμπεριφοράς.
 
-Πόσο συχνά εμφανίζονται τικ στα παιδιά; 
 
Ελαφράς ή μέτριας βαρύτητας τίκς συμβαίνουν σε περίπου 1 στα 10 παιδιά σε κάποιο στάδιο της εξέλιξης τους. Οι βαρύτερες μορφές στις οποίες περιλαμβάνεται το σύνδρομο Gilles de la Tourette συναντώνται σπανιότερα. Τα τικς είναι συχνότερα στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια σε αναλογία 5 προς 1.
 
-Που οφείλονται τα τικ; 
 
Η αιτιολογία ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση. Φαίνεται όμως ότι ένας συνδυασμός παραμέτρων συμβάλλουν στην δημιουργία των τικ.
 
Γενετικοί και οργανικοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί λόγω της συχνής ανεύρεσης παρόμοιων προβλημάτων στο οικογενειακό ιστορικό, κυρίως στους άνδρες συγγενείς πρώτου ή δευτέρου βαθμού. Από την νευρολογική εξέταση μπορεί να προκύψουν στοιχεία κινητικής ανωριμότητας: συνεχής μυϊκή σύσπαση ή αδυναμία χαλάρωσης, έντονο αναπήδημα στους θορύβους, αστάθεια.
 
Στον ψυχολογικό τομέα, ο χαρακτήρας του παιδιού που παρουσιάζει τίκς είναι αγχώδης και τελειομανής. Προσπαθεί μάταια να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες των γονέων του και να ανταποκριθεί στις υπερβολικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο μπορεί επίσης να παίξει η μίμηση ενός άλλου παιδιού ή ενός ενήλικα. Εκλυτικός παράγων θεωρείται κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός όπως γέννηση αδελφού, επιστροφή στο σχολείο, αλλαγή τρόπου ζωής.
 
Τα τίκς συχνά συνοδεύονται από υπερκινητικότητα, διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος. Οι ειδικές καθυστερήσεις της ανάπτυξης, κυρίως η καθυστέρηση λόγου, σχετίζονται επίσης με τα τικ.
 
Συμπερασματικά πρόκειται για μια κινητική εκφόρτιση που εκδηλώνεται σαν αντίδραση στο stress και έχει προδιαθεσιακό γενετικό υπόβαθρο.
 
-Σε ποιες ηλικίες εμφανίζονται τα τικ; 
 
Η κλινική εικόνα.
 
Τα τικ εμφανίζονται συχνότερα για πρώτη φορά στις ηλικίες 5-7 ετών. Υπάρχουν όμως, παιδιά που παρουσίασαν τικ από την ηλικία των 2 ετών και άλλα στην εφηβεία, με ανώτατο όριο την ηλικία των 20 ετών.
 
-Ποια είδη τικ υπάρχουν;
 
Διαχωρίζονται σε απλά και σύνθετα, σε φωνητικά και κινητικά.
 
Συχνότερα, εμφανίζονται τα τικ του προσώπου: ανοιγοκλείσιμο των ματιών, μορφασμοί, σύσπαση των μυών του στόματος, συστροφή της γλώσσας.
 
Τίναγμα του κεφαλιού, ανασήκωμα των ώμων, κινήσεις των χεριών και των ποδιών περιλαμβάνονται επίσης στα απλά κινητικά τικ. Το καθάρισμα του λαιμού, ο βήχας, το ρουθούνισμα, το σφύριγμα, κινήσεις κατάποσης και παραγωγή διαφόρων ήχων όπως κραυγές ή γαβγίσματα αποτελούν τα φωνητικά τικ και παρατηρούνται μόνα τους ή σε συνδυασμό με τα προηγούμενα. Σαν σύνθετα φωνητικά τικ περιγράφονται η επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων, η εκφορά αισχρών λέξεων ή η επανάληψη λέξεων κάποιου άλλου.
 
Πρόδρομο σύμπτωμα για την έκλυση των τικ είναι μία κατάσταση έντασης που συνεχώς αυξάνεται. Τα τικ αποτελούν μία κινητική εκφόρτιση, μία απελευθέρωση ενέργειας στην προσπάθεια διοχέτευσης αυτής της έντασης. Τα εξωτερικά αισθητηριακά ερεθίσματα ορισμένες φορές επιδεινώνουν τα τικ. Τα δυνατά φώτα ή τα φώτα που αναβοσβήνουν, οι έντονοι ή συνεχείς θόρυβοι επηρεάζουν δυσμενώς τα τικ. Το ίδιο και ένα θέαμα σε γρήγορο ρυθμό, όπως η τηλεόραση ή ο κινηματογράφος.
 
-Πώς περιγράφουν τα παιδιά τα τικ; 
 
Στην ηλικία των 10 – 11 ετών, πολλά παιδιά είναι ικανά να αναγνωρίσουν και να περιγράψουν τις πρόδρομες εμπειρίες της έκλυσης των τικ. Περιγράφουν ένα αίσθημα έντασης, αυξημένης ευαισθησίας, πίεσης σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος παρόμοιο με εκείνο που προηγείται ενός φτερνίσματος ή έντονης φαγούρας. Η παραγωγή των τικ προκαλεί μια σύντομη ανακούφιση αλλά το παιδί γρήγορα νιώθει μια νέα ένταση. Αυτός ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται πολλές φορές την ώρα και οδηγεί σε παροξυσμούς των τικ και φυσική εξάντληση.
 
 -Τι είναι το σύνδρομο Gilles de la Tourette;
 
Χαρακτηρίζεται από πολλαπλά κινητικά και φωνητικά τίκς. Τα φωνητικά τίκς είναι εκρηκτικά (κραυγές, γρυλίσματα), επαναλαμβανόμενα και συνήθως περιλαμβάνουν αισχρές λέξεις ή φράσεις.
 
Το σύνδρομο Tourette είναι μία σπάνια διαταραχή. Στην ολοκληρωμένη μορφή εμφανίζεται 1/1000 αγόρια και 1/10.000 κορίτσια ενώ είναι πιο συχνό στις ήπιες μορφές. Έχει πρώιμη έναρξη, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία τικς και διαρκεί εφ΄όρου ζωής. Η έναρξη τοποθετείται στην παιδική ή εφηβική ηλικία, τα συμπτώματα επιδεινώνονται σε κατάσταση stress, απορροφούν όλη την ενεργητικότητα του παιδιού και αποτελούν πραγματική αναπηρία.
 
-Θεραπεία και πρόγνωση των τικ. Γιατί τα τικ πρέπει να θεραπευτούν από πολύ μικρή ηλικία; 
 
Η πρόγνωση ποικίλλει ανάλογα με τη βαρύτητα της κλινικής εικόνας. Ελαφρά τικ κυρίως προσώπου μπορεί να εμφανίζονται ή να εξαφανίζονται αυθόρμητα, να αλλάζουν θέση ή να εγκαθίστανται οριστικά. Η πρόγνωση για τα παιδιά με πολλαπλά τικ είναι χειρότερη και αν δεν βελτιωθούν μέχρι το τέλος της εφηβείας η διαταραχή θα παραμείνει αμετάβλητη και στην ενήλικη ζωή.
 
Πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι γονείς; 
 
Στα ελαφρά τικ η θεραπεία είναι υποστηρικτική. Αναζητούνται πιθανές καταστάσεις που προκαλούν άγχος στο παιδί και συνιστάται η αποφυγή τους. Οι γονείς πρέπει να έχουν ουδέτερη στάση, να μην μαλώνουν το παιδί και να μην σχολιάζουν την συμπεριφορά του. Ενθαρρύνονται στο να αγνοούν τα τικ και να περιορίζουν τις απαιτήσεις τους από το παιδί. Είναι σημαντικό για το παιδί να ξέρει ότι οι άλλοι και κυρίως οι γονείς του αναγνωρίζουν ότι δεν εξαρτάται από τη θέληση του να σταματήσει τα τικ. Αυτή η αίσθηση απώλειας του ελέγχου των κινήσεων του σώματος και η μη δυνατότητα αντιμετώπισης του μόνο με τη θέληση βυθίζει το παιδί σε άγχος και απελπισία.
 
Στις σοβαρότερες καταστάσεις περιλαμβανομένου του συνδρόμου Tourette απαιτείται φαρμακοθεραπεία.